অভিধানিক অৰ্থত ৰিস্ক এনে এক অৱস্থা যি বিপদৰ বাবে উন্মুক্ত। এতিয়া যদি আমি বিনিয়োগৰ বাবে ৰিস্ক শব্দটো ব্যৱহাৰ কৰিব খোজো তেতিয়া সেই “বিপদ” শব্দটোৰ স্থান ল’ব “লোকচান”য়ে। এতেকে বিনিয়োগত ৰিস্ক হ’ল এনে এক অৱস্থা য’ত বিনিয়োগকাৰীৰ সম্পদ লোকচানৰ সন্মুখীন হোৱাৰ সম্ভাৱনা থাকে।এতিয়া স্বাভাবিকতেই প্ৰশ্ন উঠিব – যদি লোকচানৰেই সন্মুখীন হ’ব লাগে তেন্তে আমি তেনে বিনিয়োগ এৰাই চলিব নোৱাৰো জানো? এপিনৰ পৰা পাৰো, যদিহে একমাত্ৰ বিনিয়োগৰ বজাৰত হোৱা উত্থান-পতনৰ প্ৰসংগ আহে। অৰ্থাৎ আমি আমাৰ বিনিয়োগ এনে সম্পদত ৰাখিব লাগিব যিবোৰ বজাৰৰ উত্থান-পতনৰ সৈতে জড়িত নহয়। উদাহৰণ স্বৰূপে বেংকৰ ফিক্স ডিপ’জিট, প’ষ্ট অফিচৰ বিত্তীয় দ্ৰব্য সমূহ। কিন্তু যেতিয়া আমি মুদ্ৰাস্ফীতিৰ কথা বিবেচনা কৰিম, তেতিয়া দেখিম যে এই বিত্তীয় দ্ৰব্যবোৰৰ ৰিটাৰ্ন সিমান আকৰ্ষণীয় নহয়। যদিহে আপুনি এটা এবছৰীয়া ফিক্স ডিপ’জিটত ৬ শতাংশ সুত পাইছে আৰু সেই সময়ছোৱাত মুদ্ৰাস্ফীতিও যদি ৬ শতাংশ আছিল, তেন্তে আপুনি প্ৰকৃততে একো আয় কৰিব পৰা নাই, প্ৰকৃত ফল শূন্য। অৰ্থাৎ যদিও আপোনাৰ এবছৰৰ আগৰ এক লাখ টকা বৃদ্ধি হৈ এক লাখ ছয় হেজাৰ হ’ল, সেই এক লাখ ছয় হেজাৰ টকাৰে আপুনি কিন্তু এবছৰৰ আগৰ এক লাখ টকাৰে ক্ৰয় কৰিব পৰা সামগ্ৰীহে কিনিব পাৰিব। হতাশ হৈছে ? তেন্তে এবাৰ ভাবকচোন আপোনাৰ দীৰ্ঘম্যাদী বিনিয়োগৰ টকা এনে ক’ৰবাত সোমাই আছে নেকি য’ত ৰিটাৰ্ন মুদ্ৰাস্ফীতিতকৈও কম?
এইবাৰ ৰাস্তাৰ কথালৈ আহক। য’ত গতিবেগ বৃদ্ধি হ’লে বিপদ বা ৰিস্ক সমানুপাতিকভাৱে বাঢ়ি যায়। সেই বুলি জানো আমি গাড়ী-মটৰত নুঠাকৈ থাকো? যদি বাইকত উঠিছোঁ, তেন্তে যাত্ৰাৰ ৰিস্ক কমাবলৈ পৰিধাৰণ কৰিছো হেলমেট। যদি চাৰিচকীয়া গাড়ী চলাইছো, লগাই লৈছো ছিটবেল্ট। লগতে গতিও এনে ৰাখিবলৈ যত্ন কৰিছোঁ যিমানলৈকে গাড়ীখন আমাৰ নিয়ন্ত্ৰণত আছে বুলি নিজৰ বিশ্বাস জন্মে। অৰ্থাৎ আমি ৰাস্তাত এটা কেলকুলেটেড ৰিস্ক সদায় লওঁ। আধুনিক জীৱন যাত্ৰাত যিটো ল’বলৈ আমি বাধ্য।
বিনিয়োগৰ ক্ষেত্ৰটো সেই প্ৰয়োজনীয়তাৰ কথাই আহে, যেতিয়া আমি সীমিত টকাৰে ভৱিষ্যতৰ প্ৰয়োজনবোৰৰ বাবে সাজু হ’ব খোজো। সেই সময়ত বিনিয়োগ দ্ৰব্যত থকা ৰিস্কৰ বিষয়ে চৰ্চা হোৱাৰ লগতে বিনিয়োগকাৰীজনৰ ফালৰ পৰাও ৰিস্কৰ এটা পৰ্যালোচনা হোৱা উচিত। আজিৰ লেখাটোত সেই দিশটোলৈ আমি মন দিম। মূলতঃ বিনিয়োগকাৰী হিচাপে নিজৰ তিনিটা দিশলৈ আপুনি লক্ষ্য কৰক –
(১)ৰিস্ক লোৱাৰ সক্ষমতা : আপোনাৰ উপাৰ্জ্জন, স্বাস্থ্য আৰু বয়সৰ প্ৰতি নজৰ দিয়ক। যদি আপোনাৰ উপাৰ্জ্জন নিয়মীয়া তথা সন্তোষজনক তেন্তে আপোনাৰ ৰিস্ক ল’ব পৰা ক্ষমতা আছে। স্বাস্থ্যও এটা গুৰুত্বপূৰ্ণ দিশ। ভাল স্বাস্থ্যবান মানুহ মানে কৰ্মোদ্যম থকা মানুহ। অৰ্থাৎ ভৱিষ্যতৰ উপাৰ্জ্জন বৃদ্ধি হোৱাৰ সম্ভাৱনা অধিক। বয়স কম মানে হাতত বেছি সময় থকা। বজাৰ নিৰ্ভৰ বিনিয়োগত সাময়িক পতন হ’লেও সেইবোৰ আকৌ ওপৰলৈ উঠিবলৈ আপুনি বেছি সময় অপেক্ষা কৰিব পৰাকৈ সক্ষম।
(২) ৰিস্ক লোৱাৰ ইচ্ছা : এইটো বৰ গুৰুত্বপূৰ্ণ দিশ। বিনিয়োগকাৰীয়ে বিনিয়োগৰ পূৰ্ৱে এই বিষয়ে নিজে নিশ্চিত হ’ব পাৰিব লাগে। অভিজ্ঞতাৰ পৰা কৈছোঁ – বহু কম বয়সীয়া বিনিয়োগকাৰী, যিসকল ৰিস্ক ল’ব পৰাকৈ সক্ষম, কিন্তু ইচ্ছা একেবাৰে নাই। আকৌ ইয়াৰ বিপৰীতটোও দেখিছোঁ – বয়স্ক ব্যক্তি কিন্তু ৰিস্ক ল’বলৈ ভয় নকৰে। বিনিয়োগৰ পূৰ্বে ইয়াৰ চৰ্চা হ’ব লাগে। কাৰণ ভালৰ দিনত ৰিস্ক ল’ব পাৰো বুলি ভবা ব্যক্তিয়েও বিনিয়োগৰ বজাৰত পতন হ’লে ভয় খায়। ৰিস্ক ল’ব নোৱৰা হয় আৰু অস্বস্তি পাই লোকচানতে বিনিয়োগ বিক্ৰী কৰি আঁতৰি যায়গৈ। মই সাধাৰণতে বিনিয়োগকাৰীক সোধা এটা প্ৰশ্ন – এক লাখ টকা ৮০ হেজাৰ হোৱা আপুনি চাব পাৰিব নাই? ইয়াৰ প্ৰ্কৃত উত্তৰটো নিজক দিয়াৰ প্ৰয়োজন। যদিহে ইয়াৰ উত্তৰ ঋণাত্মক তেন্তে ৰিস্ক থকা বিনিয়োগৰ বাবে আপুনি উপযোগী নহয়। প্ৰয়োজন হ’ব উচিত চৰ্চাৰ জৰিয়তে নিজৰ ৰিস্ক ল’ব পৰা ইচ্ছা বঢ়োৱা। নিজৰ ৰিস্ক ল’ব পৰা প্ৰকৃত ইচ্ছাৰ পৰীক্ষা কৰিবলৈ অন্য এটা প্ৰশ্নৰ নিৰ্ভুল উত্তৰ দিয়ক – কিমান শতাংশ বিনিয়োগৰ টকা লোকচানৰ খবৰৰ পাচতো আপুনি নিচিন্তে শুব পাৰিব?
(৩) ৰিস্ক লোৱাৰ প্ৰয়োজনীয় : ধৰক, আপোনাৰ হাতত এক লাখ টকা আছে। ১০ বছৰৰ পাচত আপোনাক প্ৰয়োজন চাৰি লাখ টকাৰ।আপুনি বিচাৰিছে এই এক লাখটোৱেই সেইখিনি প্ৰয়োজন পূৰণ কৰক। ক’ত বিনিয়োগ কৰিব? আপোনাক গড়ে ৰিটাৰ্নৰ প্ৰয়োজন হ’ব প্ৰায় ১৫ শতাংশ। এক মাত্ৰ ইকুইটি থকা বিত্তীয় দ্ৰব্যত বিনিয়োগ কৰিলেহে এনে ৰিটাৰ্ন আশা কৰিব পাৰি। যদি উত্থান-পতন নথকা ৭ শতাংশ ফলত সুখী হৈ বিনিয়োগ কৰিবলৈ যায় তেন্তে দহ বছৰৰ পাচত আজিৰ এক লাখটো হ’বগৈ ১,৯৬,৭১৫ টকা। এতিয়া প্ৰয়োজনটো চুবলৈ ৰিস্ক ল’ব নে ৰিস্ক কম ৰাখি প্ৰয়োজনৰ সংখ্যাটো কম কৰিব সেই বিষয়ে শেষ সিদ্ধান্ত আপুনিয়েই ল’ব লাগিব।
প্ৰিয় পাঠক, এই তিনিটা দিশ পৰ্যালোচনা কৰাৰ পাচত এটা সমতুল স্থান নিশ্চয় আপোনাৰ বাবে ওলাব, যিখিনি ৰিস্ক আপোনাৰ বাবে উপযোগী। সম্পূৰ্ণ সুখী হ’ব নোৱাৰিলেও প্ৰয়োজন বুলি গ্ৰহণ কৰাৰ যুক্তিটো নিশ্চয় বিচাৰি পাব।
*******
