ধৰক, অপোনাৰ মৰমৰ বাহনখন আপুনি বিক্রী কৰিব খুজিছে৷ সেইখনৰ উচিত মূল্য কিমান হ’ব বাৰু? অনুগ্ৰহ কৰি এক মুহূৰ্তৰ বাবে পঢ়াৰ পৰা চকু আঁতৰাই সংখ্যাটো নিৰ্ধাৰণ কৰকচোন৷

হ’লনে? ঠিক আছে৷ এতিয়া দ্বিতীয়টো প্ৰশ্নৰ উত্তৰ আপোনাৰ পৰা সততাৰে মই আশা কৰিম৷ ধৰক, এই বাহনখন কোনোদিনেই আপোনাৰ নাছিল৷ মাত্ৰ আজি কোনোবাই বেচিব বুলি জানি আপুনি সেইখন কিনিবলৈ আগ্ৰহ প্ৰকাশ কৰিছে৷ এতিয়া কওক আপুনি যাচিব খোজা উচিত দামটো প্ৰথম প্ৰশ্নত বিচৰা দামটোৰ সৈতে একেনে? আপোনাৰ চিন্তাধাৰা যদি আন দহজন মানুহৰ সৈতে একে হয় তেন্তে দেখিব প্ৰথম প্ৰশ্নৰ বিপৰীতে পোৱা সংখ্যাটো দ্বিতীয় প্ৰশ্নৰ উত্তৰে দিয়া সংখ্যাতকৈ বেছি আছিল৷ কিয় এনে হয়? দুয়োটা দামেই একে হোৱা উচিত আছিল৷ কাৰণ একেটা বস্তুৰ উচিত দাম আপুনি কিনোতে কম আৰু বিক্রী কৰাৰ সময়ত বেছি হ’ব নোৱাৰে৷

যোৱাটো শতিকাৰ ৭০ দশকৰ শেষৰফালে ৰিচাৰ্ড থেলাৰ নামৰ আমেৰিকাৰ অৰ্থনীতিবিদজনে আমাৰ এই দৃষ্টিকোণৰ বিসংগতি প্ৰথমে আঙুলিয়াই দিছিল৷ তেওঁ ইয়াক নামকৰণ কৰিছিল ‘এণ্ড’মেণ্ট এফেক্ট’ হিচাপে৷ ইয়াৰ অসমীয়া নামটো কি হ’ব এই মুহূৰ্তত মই নিশ্চিত নহয় (সম্পদ দান প্ৰভাৱ?)৷ সেয়ে ইয়াত এণ্ড’মেণ্ট প্ৰভাৱ বুলিয়েই আজি ক’ম৷ এই প্ৰভাৱৰ ফলত কোনো সামগ্ৰীত আমাৰ মালিকীস্বত্ব সাব্যস্ত হোৱাৰ লগে লগে আমাৰ মৰম-ভালপোৱাই সেই সামগ্ৰীৰ উচিত মূল্যত ওজন বৃদ্ধি কৰেগৈ৷

১৯৯০ চনত আন দুজন আচৰণ সম্বন্ধীয় বিত্তৰ বিখ্যাত গৱেষক ডেনিয়েল কাহনেমেন আৰু জেক নেটছৰ লগ লাগি থেলাৰে এটা চতুৰ সম্পৰীক্ষা কৰিছিল কৰ্ণাল ইউনিভাৰ্ছিটিৰ এখিনি ছাত্ৰ-ছাত্ৰীৰ মাজত৷ এটা শ্ৰেণীকোঠাৰ আধাসংখ্যক ছাত্ৰ-ছাত্ৰীৰ মাজত বিতৰণ কৰা হ’ল একোটাকৈ কফি মগ আৰু আনটো ভাগক একো দিয়া নহ’ল৷ পিচত প্ৰথম ভাগটোক সোধা হ’ল তেওঁলোকে কিমান দামত সেই মগটো বিক্রী কৰিব৷ অন্যহাতে দ্বিতীয় ভাগটোক সোধা হ’ল তেওঁলোকে সেই কফি মগ কিমান দামত কিনিবলৈ ৰাজী আছে৷ দেখা গ’ল প্ৰথম দলটোৰ ছাত্ৰ-ছাত্ৰীসকলে  কফি মগটোৰ অধিকাৰ এৰি দিয়াৰ বিনিময়ত গঢ় হিচাপত যি ক্ষতিপূৰণ বিচাৰিলে সেয়া দ্বিতীয় দলটোৰ  সদস্যসকলে কিনিব খোজা গঢ় দামতকৈ বহু বেছি৷ এনেধৰণৰ বহু সম্পৰীক্ষাৰ পিচত গৱেষকসকল পতিয়ন গৈছে যে এই মালিকীস্বত্বই আনি দিয়া মূল্য সংযোজনৰ ডাঙৰ ভূমিকা থাকে সেই দ্ৰব্য সম্বন্ধীয় আমাৰ সিদ্ধান্তসমূহত৷

বিনিয়োগৰ পৃথিৱীতো এই এণ্ড’মেণ্ট প্ৰভাৱৰ ক্রিয়া বৰ শক্তিশালী৷ যি এজন বিনিয়োগকাৰীক নিজৰ বিনিয়োগৰ প্ৰতি অতিৰিক্তভাৱে মৰমীয়াল হ’বলৈ বাধ্য কৰে আৰু সময়ত যুক্তিসংগত সিদ্ধান্ত লোৱাত বাধা দিয়ে৷ ধৰা হওক, বহু দিনৰ আগতে অইল ইণ্ডিয়া লিমিটেডৰ কিছু শ্বেয়াৰ কোম্পানীটোৰ কৰ্মচাৰী এজনে লাভ কৰিছিল নিয়োগকৰ্তাৰ এক আঁচনিৰ অংশ হিচাপে৷ এতিয়া সেইখিনিৰ মূল্য বহু লক্ষ টকা৷ কিন্তু ইকুইটিত বিনিয়োগ বুলিবলৈ তেওঁৰ সেয়াই একমাত্ৰ বিনিয়োগ৷ তেওঁ কি কৰা উচিত? একেবাৰে নিৰপেক্ষ দৃষ্টিকোণৰ পৰা ক’বলৈ গ’লে এয়া বৰ কেন্দ্ৰীভূত হৈ থকা ইকুইটি বিনিয়োগ৷ ৰিস্ক ব্যৱস্থাপনাৰ দিশৰ পৰা উচিত পদক্ষেপ হ’ব তেওঁৰ ইকুইটি বিনিয়োগলৈ ডাইভাৰচিফিকেচন অৰ্থাৎ বৈচিত্ৰ্যতা আহক৷ ইয়াৰ বাবে প্ৰয়োজন হ’ব বেলেগ খণ্ডৰ ভাল কোম্পানীত বিনিয়োগ কৰাটো৷ যদিহে নতুন টকাৰে সম্ভৱ নহয় ‘অইল’ৰ এটা নিৰ্দিষ্ট অংশ শ্বেয়াৰ বিক্রী কৰি আন ভাল কোম্পানীত বিনিয়োগ কৰক৷ কিন্তু এই এণ্ড’মেণ্ট প্ৰভাৱে কামটো ইমান সহজ কৰি নাৰাখে৷ ‘অইল’ৰ শ্বেয়াৰ বিক্রী কৰাৰ কথা ভাবিলেই বহু স্মৃতিবিজাৰিত কথাই তেওঁক  আগচি ধৰিব৷ আনকি এজন বিনিয়োগকাৰীক তেওঁৰ বেয়া বিনিয়োগবোৰো সাবটি থাকিবলৈ প্ৰৰোচিত কৰাৰ ক্ষেত্ৰত এই এণ্ড’মেণ্ট প্ৰভাৱ অন্যতম কাৰক হ’ব পাৰে৷ এটা উদাহৰণ – মোৰ আত্মীয় এজন ইকুইটিবিদ্বেষী৷ কিন্তু চেইন বিজনেছৰ প্ৰৰোচনাত পৰি এটা নামী কোম্পানীৰ বেয়া ইউলিপ আঁচনি এখনত বিনিয়োগ কৰিবলৈ বাধ্য হ’ল৷ আঁচনিখনক লৈ তেওঁ ভীষণ অসুখী৷ কি কৰিলে ভাল হ’ব মোক সুধিলে৷ মই ক’লো যে যদি বিশ্লেষণত সেই আঁচনিখন বেয়া বুলি চিহ্নিত হয় তেন্তে সমাগত দিনবোৰতো  প্ৰিমিয়াম দি গৈ থকা আপোনাৰ বাবে ভাল নহ’ব৷ সেয়ে তেনেক্ষেত্ৰত আঁচনিখনে অনুমতি দিলে ‘সম্পূৰ্ণকৈ পেইড আপ’ কৰি দীৰ্ঘদিনৰ বাবে চুক্তিবদ্ধ হোৱা ভৱিষ্যতৰ প্ৰিমিয়ামবোৰ দি থকা প্ৰক্রিয়াটো  বন্ধ কৰা উচিত আৰু সেই আঁচনিখনলৈ যাবলগীয়া ভৱিষ্যতৰ টকাবোৰ কোনো ভাল ইকুইটি মিউচুৱেল ফাণ্ডৰ ফালে লৈ যাব পাৰে৷ আঁচনিখনৰ অভিজ্ঞতাৰ বাবে সমগ্ৰ ইকুইটি সম্পদ শ্ৰেণীটোকে বিশ্বাস নকৰা মোৰ আত্মীয়জন কিছু সময় তভক মাৰি ৰ’ল আৰু তাৰ পিচত ক’বলৈ ধৰিলে –

:কি গেৰাণ্টি আছে অহা ১৫ বছৰৰ পিচত এই ইউলিপ আঁচনিখনতকৈ তোমাৰ মিউচুৱেল ফাণ্ডৰ আঁচনিয়ে বেছি ভাল ফল দিব৷ তাতোতকৈ মই এই চিনাকি আঁচনিখনতে বিনিয়োগ কৰি যাবলৈ ভাল পাম৷

:গেৰাণ্টি আপোনাক কোনেও দিব নোৱাৰে, সেয়া সঁচা কথা৷ কিন্তু আপুনি ল’ব খোজা সিদ্ধান্তটো বিত্তীয় দৃষ্টিকোণৰ পৰা যুক্তিসংগত ভিত্তি থকা উচিত৷ আপুনি চাবলৈ যত্ন কৰা উচিত যে এই বিনিয়োগ অব্যাহত ৰাখিলে কেনে ফলাফল পোৱাৰ সম্ভাৱনা আৰু এই বিনিয়োগ ইমানতে সামৰি নতুন বিনিয়োগ আৰম্ভ কৰিলে তাৰ সম্ভাব্য ফল কেনেকুৱা হ’ব পাৰে৷ তাৰ ভিত্তিতে আপুনি সিদ্ধান্ত লওক৷ আনহাতে যি চিনাকিৰ কথা কৈছে আপুনি খুব বেছি ইয়াৰ স্থানীয় অফিচৰ দুজন মানুহক চিনি পায়৷ ফাণ্ড মেনেজাৰৰ বিনিয়োগ দৰ্শন তথা আঁচনিখনৰ গুণগত মান সম্বন্ধে আপুনি দেখোন অজ্ঞ৷ মই ক’লো৷

আত্মীয়জনে একো নামাতিলে৷ আজিও তেওঁৰ সেই বিনিয়োগ অব্যাহত ৰাখিছে৷ ঘৰৰ ল’ৰা বা ছোৱালীজনীক খঙত গালি-শপনি পাৰিলেও মৰম যেনেদৰে অক্ষুণ্ণ থাকে, ঠিক যেন তেনে এটা সম্পৰ্কই গঢ় লৈ উঠিছে মোৰ আত্মীয় আৰু সেই বিনিয়োগৰ মাজত৷ এনে হোৱা অনুচিত৷

*****

(লেখাটো পূৰ্বে অসমীয়া প্ৰতিদিন কাকতত ১৯ নৱেম্বৰ, ২০১৫ত প্ৰকাশ পাইছিল)

নাই, এই উদাহৰণটোৰ বাবে আপোনাৰ গাত ভেঁজা নলওঁ৷ মানে ল’বলৈ সংকোচ হৈছে৷ সেয়ে মোৰ মাজেৰেই ঘটনাটো লক্ষ্য কৰক৷ ধৰক, অফিচৰ পৰা গধূলি ঘৰলৈ ঘূৰোতে মনত পৰিল মাছ অলপ লৈ যোৱাৰ ফৰমাইচ এটা আছিল৷ সেয়ে ৰ’লো দৈনিক বজাৰৰ সন্মুখত৷ মাছৰ বজাৰত সোমায়েই পালো নহয, বহু দিন লগ নোপোৱাকৈ থকা পুৰণি বন্ধু এজনক৷ মাছ নিৰ্বাচনৰ বিষয়টো হৈ পৰিল গৌণ৷ বন্ধুৰ লগত কথা পাতি পাতিয়েই মাছ চালো, ওজন কৰালো আৰু বেপাৰীক টকা দি মাছৰ টোপোলা হাতত ল’লো৷ হাতত টোপোলা লৈও আমাৰ কথা চলিল বহুপৰ৷ ঘৰলৈ উভতি অহাৰ পিচত শ্ৰীমতীয়ে মাছখিনি চাই দেখুওৱা অভিব্যক্তিৰ পৰা ধাৰণা কৰিলো – আজিৰ বজাৰখন সিমান ভাল নহ’ল কিজানি৷ কিন্তু মই কৰা ধাৰণাতকৈও উচ্চ পৰ্যায়ৰ নিশ্চিতিৰ মোহৰ পৰিল পাকঘৰৰ পৰা ভাহি অহা ভজা মাছৰ গোন্ধত৷ মই বোলো একো নহয় দিয়া, মাত্ৰ অলপ বেছিকৈ ভাজিবা৷ নিশা ভাতৰ টেবুলত ঘৰৰ বাকী সদস্যসকলে মাছখিনিৰ প্ৰতি প্ৰদৰ্শন কৰা আগ্ৰহহীনতাই মোক ক্ষুণ্ণ কৰিলে৷ ঘোষণা কৰিলো – আনে নাখালেও নাই, মই খাম৷ দামত কিনি অনা মাছ, লোকচান হ’বলৈতো দিব নোৱাৰি৷ বহুখিনি মাছ উদৰস্থ কৰি পাচদিনা ৰাতিপুৱা দৰবৰ টেমাৰ পৰা ন’ফ্লক্স টি জেদ টেবলেট এটা খাই শ্ৰীমতীক সুধিছো – হেৰা, ঘৰত কাঁচকল আছেনে নাইহে? মচন্দৰী শাক অলপো তুলি থ’বাচোন৷ পেটটো ভাল নহয় দেখোন!

এই যে গেলা মাছ বুলি জানিও ৰন্ধালো, আনে নোখোৱাত লোকচান হ’ব বুলিয়েই ভাল নোপোৱা স্বত্ত্বেও মাছখিনি খাই থ’লো, এই কথাবোৰে বাৰু কি সুচায়? কিহে বাৰু মোক প্ৰৰোচিত কৰিলে? উত্তৰটো দিয়াৰ আগতে বিষয়টোত এইবাৰ আপোনাকো জড়িত কৰিব খুজিছো অন্য এটা প্ৰশ্নৰ মাধ্যমেৰে৷ ধৰক, ভ্ৰাম্যমাণ থিয়েটাৰ এখন আহিছে আপোনালোকৰ অঞ্চললৈ৷ আপুনি সাংঘাতিক নাট্যপ্ৰেমী নহ’লেও ৰাতিৰ দৰ্শনীৰ নাটক এখনৰ টিকট এটা পুৱাই কাটি থৈছে৷ গধূলিৰ আগে আগে ক’ৰ পৰা জানো মেঘ আহি আকাশ ওন্দোলাই তুলিলে৷ থিয়েটাৰৰ নাটক চাবলৈ যোৱা মানেই ধুমুহা-বৰষুণৰ মুখামুখি হোৱাৰ প্ৰবল সম্ভাৱনা৷ এতিয়া আপুনি কওক – এক, থিয়েটাৰৰ নাটক চাবলৈ যাব নে নাই? দুই, সেই টিকটটো নিজৰ টকা খৰচ নকৰাকৈ উপহাৰ হিচাপে পোৱা হ’লে আপোনাৰ সিদ্ধান্ত একেই হ’লহেঁতেননে? যদি আপুনি টিকটটোৰ বাবে হোৱা খৰচৰ কাৰণেই নাটক চাবলৈ যোৱাৰ ইচ্ছা প্ৰকাশ কৰিছে তেন্তে সেই মানসিকতা মই গেলা মাছ একমাত্ৰ লোকচান হ’ব বুলিয়েই খোৱাৰ সমপৰ্যায়ৰ বুলিব পাৰি৷ এই যে ইতিমধ্যেই খৰচ হৈ যোৱা টকাকেইটাৰ কথা ভাবি সাধাৰণ অৱস্থাত অযুক্তিকৰ যেন লগা কাম কিছুমান কৰিবলৈ প্ৰৰোচিত হওঁ, এই প্ৰৱনতাটোক  ইংৰাজীত ‘চাংক কষ্ট্‌ ফেলেচি’ বুলি নামকৰণ কৰিছিল মনোবিজ্ঞানী ৰিচাৰ্ড থেলাৰে৷ অসমীয়াত ক’ব পাৰি ‘ডুব যোৱা খৰচৰ ভ্ৰম’৷ আমি যিখিনি খৰচ কৰিলো, সেইখিনি কেতিয়াও উভতাই পোৱাৰ সম্ভাৱনা নাই৷ কিন্তু মই খাবলৈ প্ৰৰোচিত হৈছো মাছ বেপাৰীক দিয়া দামটোৰ বাবে আৰু আপুনি প্ৰৰোচিত হোৱাৰ পূৰ্ণ সম্ভাৱনা টিকটৰ বাবদ ভৰা দামৰ বাবে৷ মোক যদি আনে আয়োজন কৰা ভোজত তেনে মাছ খাবলৈ দিয়া হ’লে আৰু আপুনিও থিয়েটাৰৰ আয়োজক কমিটীৰ পৰা বিনামূলীয়া গে’ট পাছ পোৱা হ’লে আমাৰ দুয়োৰে সিদ্ধান্ত বেলেগ হোৱাৰ সম্ভাৱনা প্ৰবল৷ এইটো বিষয়তে মনোবিজ্ঞানী হেল আৰ আৰ্কছ আৰু কেথেৰিন ব্লামাৰে চলোৱা এটা সম্পৰীক্ষা আছিল বৰ আকৰ্ষণীয়৷ অহিঅ’ ইউনিভাৰ্ছিটি থিয়েটাৰৰ ১৯৮২-৮৩ ছিজনৰ কিছুমান টিকট ৰেহাই মূল্যত বিতৰণ কৰা হ’ল৷ টিকটৰ মূল্য আছিল ১৫ ডলাৰ৷ কিছুমান মানুহৰ পৰা লোৱা হ’ল ১৩ ডলাৰকৈ, ২ ডলাৰ ৰেহাই৷ আন কিছুমান মানুহৰ পৰা ৮ ডলাৰকৈ, ৭ ডলাৰৰ ৰেহাই৷ ৰেহাই দিয়াসকলক কোৱা হ’ল থিয়েটাৰ বিভাগৰ উত্তৰণৰ পৰিকল্পনাৰ লগত সংগতি ৰাখি এই ৰেহাই ব্যৱস্থা কৰা হৈছে৷ শেষত দেখা গ’ল যিসকল ব্যক্তিয়ে কোনো ৰেহাই পোৱা নাছিল, তেওঁলোকৰ উপস্থিতিৰ হাৰ সৰ্বোচ্চ আৰু সৰ্বাধিক ৰেহাই পোৱা দলটোৰ উপস্থিতিৰ হাৰ সৰ্বনিম্ন৷ মনোবিজ্ঞানীদ্বয়ে কৰা ব্যাখ্যামতে দৰ্শনী চাবলৈ যাব নোৱৰাটোকহে টিকট কিনা ব্যক্তিসকলে লোকচান বুলি গণ্য কৰিছিল৷ সেয়ে অৱধাৰিতভাৱে যিসকলে টিকটৰ মূল্য অধিক ভৰিলে তেওঁলোকৰ মনত লোকচানৰ সংখ্যাটো ডাঙৰ হৈ ধৰা দিলে আৰু পাৰ্যমানে চেষ্টা কৰিলে এই লোকচানৰ পৰা হাত সাৰিবলৈ৷

বিনিয়োগৰ ক্ষেত্ৰটো এই ‘ডুব যোৱা খৰচৰ ভ্ৰম’ বৰ অপকাৰী হিচাপে বিবেচিত হৈ আহিছে৷ নিজে অতীতত কৰা বিনিয়োগ বৰ্তমানৰ বিশ্লেষণত সেয়া বেয়া সিদ্ধান্ত আছিল বুলি প্ৰত্যয় জন্মাৰ  পাচতো তেনে বিনিয়োগ ৰাখি থোৱা বা তাত অধিক বিনিয়োগ কৰাৰ যি মানসিকতা তাৰ কাৰণ হৈছে এই ভ্ৰম৷ যি বহু সময়ত বিনিয়োগকাৰীক বেয়া বিনিয়োগত বন্দী কৰা দেখা যায়৷ উদাহৰণহিচাপে বহু মানুহে নিজে বেয়া বুলি উপলব্ধি কৰা কোম্পানী এটাৰ শ্বেয়াৰ বেচি নিদি লোকচানতে ৰৈ থাকে আকৌ দাম বাঢ়িবলৈ৷ কোনো কোনোৱে আকৌ তাত আৰু অধিক বিনিয়োগহে কৰে গড় দাম কম কৰিবলৈ৷ বহুতে আকৌ নিজে বেয়া বুলি গালি পাৰি পাৰিও বিনিয়োগ আঁচনি এখন বন্ধ নকৰি বছৰৰ পিচত বছৰ ধন দি যায়৷ যুক্তি – তেওঁৰ ইতিমধ্যেই বহু ধন দিয়া হৈ গৈছে৷ এনেধৰণৰ ঘটনাবোৰক বিনিয়োগৰ পৃথিৱীত ‘ভাল টকাই বেয়া টকাৰ পিচ লোৱা’ বুলিও অভিহিত কৰা হয়৷  লক্ষ্য কৰক, সেই নতুন টকাবোৰক আজি ভাল বুলি বিবেচিত ঠাইত বিনিয়োগ কৰাৰ সুযোগ বিনিয়োগকাৰীজনৰ আছে৷ কিন্তু সেয়া তেওঁ ল’ব পৰা নাই পুৰণি বিনিয়োগৰ পৰা হ’ব পৰা লোকচান হজম কৰিব নোৱৰাৰ বাবেই৷ সেয়ে এই প্ৰৱণতাকো একধৰণৰ লোকচান বিতৃষ্ণা (Loss Aversion) বুলিব পাৰি৷ এনে সিদ্ধান্তৰ সংকটত পৰিলে লিটমাছ পৰীক্ষা হিচাপে নিজকে প্ৰথমে সোধক – যদিহে পূৰ্বৰ বিনিয়োগ নাথাকিলেহেঁতেন, তেন্তে আজিৰ পৰিস্থিতিত সেই কোম্পানীৰ ষ্টক বা আঁচনিখনত বিনিয়োগ কৰিবলৈ আপুনি আগ্ৰহী হ’লহেঁতেননে? যদিহে  উত্তৰ ঋণাত্মক, তেন্তে আপুনি ‘ডুব যোৱা খৰচৰ ভ্ৰম’ৰ চিকাৰ হৈছে৷ মন কৰিব – মই কিন্তু ক’ব খোজা নাই যে বিনিয়োগত লোকচান হোৱা মাত্ৰাকে তাৰ পৰা ওলাই আহিব লাগিব৷ বহু সময়ত তেনে পৰিস্থিতিত বিনিয়োগ কৰি যোৱাটোৱেই উত্তম সিদ্ধান্ত হিচাপে বিবেচিত হ’ব পাৰে৷ মই মাত্ৰ ক’ব খুজিছো যে বিনিয়োগ কৰি যোৱাৰ একমাত্ৰ কাৰণ ইতিমধ্যে হৈ যোৱা বিনিয়োগ হোৱা উচিত নহয়৷ অৰ্থাৎ বৰ্তমান বা ভৱিষ্যতৰ সিদ্ধান্তবোৰৰ ওপৰত অতীতৰ খৰচ বা বিনিয়োগৰ সিদ্ধান্তক অদৰকাৰীভাৱে প্ৰভাৱ বিস্তাৰ কৰিবলৈ দিয়া অনুচিত৷

*****

(লেখাটো পূৰ্বে অসমীয়া প্ৰতিদিন কাকতত ৩০ আৰু ৩১ জুলাই, ২০১৫ত দুটি খণ্ডত প্ৰকাশ পাইছিল)

আপুনি বাৰু কেতিয়াবা ভুল শাৰীত গভীৰ বিশ্বাসেৰে থিয় হৈ পাইছেনে? সেয়া হ’ব পাৰে কোনো কাউণ্টাৰৰ সন্মুখত অথবা হ’ব পাৰে কোনো প্ৰৱেশ দ্বাৰক লক্ষ্য কৰি আগবঢ়া মানুহৰ দীঘলীয়া লানিত৷ ধৰক, ক’ৰবাত আপুনি একাধিক কাউণ্টাৰৰ মাজৰে যিকোনো এটাত শাৰী পতাৰ  প্ৰয়োজন হ’ল৷ গোটেইকেইটা কাউণ্টাৰত মানুহে শাৰী পাতিবলৈ ইতিমধ্যেই আৰম্ভ কৰিছে৷ আপুনি তুলনামূলকভাৱে চুটি শাৰীটোৰ শেষৰজন হৈ থিয় দিলেগৈ৷ আপোনাৰ পাচতো বহুজন আহি থিয় হ’ল আৰু আপুনি হৈ পৰিল শাৰীটোৰ মাজৰ এজন৷ কাউণ্টাৰবোৰ এতিয়াও খোলা নাই৷ আপুনি ধৈৰ্যসহকাৰে অপেক্ষা কৰিলে৷ কিছু সময়ৰ পাচত কাউণ্টাৰৰ খিৰিকীবোৰ এখন এখনকৈ খোল খালে৷ কিন্তু নুখুলিল আপোনাৰ শাৰীটোৱে খুন্দিয়াই থকাখনহে৷ হঠাৎ কোনোবাই আঙুলিয়াই দিলে কাউণ্টাৰৰ খিৰিকীৰ ওপৰত থকা জাননীখনলৈ – অনিবাৰ্য কাৰণবশতঃ কাউণ্টাৰটো সেইদিনা বন্ধ থকাৰ কথা৷ ধেই! হতাশা মিশ্ৰিত হাঁহিৰ মাজত শাৰীটো ভাগি থাকিল নিমিষতে৷ কিয় এনে হয়? কিয় এজনে কৰা ভুলৰ পাচত বাকীসকলে যোগ দিয়ে? কাৰণটো মনস্তাত্ত্বিক, যাক কোৱা হয় জাক বা পাল মানসিকতা (Herd Mentality)৷ আগৰ মানুহজনে নিশ্চয় জানি-শুনিয়েই শাৰী পাতিছে বা আগৰ মানুহখিনিয়ে ভুলকৈ শাৰী পাতিবলৈ বুৰ্বক নে কিবা? এনে বিভিন্ন যুক্তিয়ে আপোনাক বিশেষ অনুসন্ধান নকৰাকৈ ভুল শাৰী এটাৰ এজন হ’বলৈ বাধ্য কৰে৷ ২০১১ চনত ভূপেন হাজৰিকাৰ দেহাৱসানৰ পিচত তেখেতৰ নশ্বৰদেহ অন্তিমবাৰৰ বাবে দৰ্শন কৰিবলৈ দীঘলীপুখুৰীৰ পাৰত জেলেপী পাক মাৰি মাৰি আগবঢ়া জৰ্জ ফিল্ডমুখী মানুহৰ সুদীৰ্ঘ শাৰীত বহুপৰ কটোৱাৰ সময়তো দেখিছিলো এনে দুই-এক ভুল শাৰী৷ হ’ব পাৰে অভাৱনীয় দীঘল শাৰীৰ শেষত থিয় হোৱাৰ পৰা পৰিত্ৰাণ বিচাৰি দুই এজনৰ সেয়া আছিল ইচ্ছাকৃত প্ৰচেষ্টা৷ কিন্তু শাৰীৰিক ভাষা লক্ষ্য কৰি এনে লাগিছিল তেনে শাৰীৰ অলপ পিচলৈ থকাসকলে হয়তো নাজানিছিল তেওঁলোক যে একোটা ভুল শাৰীৰ অংশ৷

সাধাৰণ অৱস্থাত এইটো বিশ্বাস কৰিবলৈ কাৰো অসুবিধা নহ’ব যে গাইগুটীয়া সিদ্ধান্ততকৈ বহুজনৰ সমৰ্থনপুষ্ট  সিদ্ধান্ত ভ্ৰান্তিমুক্ত হোৱাৰ সম্ভাৱনা বেছি৷ সেইবাবেই আমি অধিক মানুহ জড়িত থকা সিদ্ধান্তবোৰক বেছি গুৰুত্বসহকাৰে লওঁ৷ কিন্তু এজনক দেখি আন এজনৰ সমৰ্থন, দুজনৰ সমৰ্থন দেখি তৃতীয়জনৰ সহমত, তিনিজনক দেখি চতুৰ্থজন বা বহুজনক দেখি আনসকলেও বিশেষ নভবাকৈ সেই দল বা গোটটোৰ এজন হোৱা প্ৰক্রিয়াত বহু সময়ত দলগত সিদ্ধান্তও ভুল পথেৰে ধাৱমান হোৱা পৰিলক্ষিত হয়৷ সামাজিক মনোবিজ্ঞানী (Social Psychologist) চল’মন এছ (Solomon Asch) আছিল প্ৰথমজন ব্যক্তি যি সম্পৰীক্ষাৰ জৰিয়তে চাবলৈ যত্ন কৰিছিল কেনেকৈ দলগত আচৰণে মানুহক ভুল সিদ্ধান্ত ল’বলৈ প্ৰৰোচিত কৰিব পাৰে৷ যোৱা শতিকাৰ পঞ্চমটো দশকতে তেওঁ কৰা এটা বিখ্যাত সম্পৰীক্ষাৰ অংশ হিচাপে মানুহৰ একো একোটা গোটক এনে অতি সহজ প্ৰশ্ন সুধিছিল যাৰ নেকি উত্তৰ এটা শিশুৱেও দিব পাৰে৷ তেওঁ ৭ জনীয়া একো একোটা দলক দুখন কাৰ্ড দেখুৱাইছিল৷ এখন কাৰ্ডত আছিল এডাল উলম্ব ৰেখা আৰু আনখন কাৰ্ডত আছিল তিনিডাল উলম্ব ৰেখা৷ তেওঁৰ প্ৰশ্নটো আছিল দ্বিতীয়খন কাৰ্ডত থকা ৰেখা তিনিডালৰ কোনডাল প্ৰথম কাৰ্ডখনত থকা উলম্ব ৰেখাডালৰ সমান৷ নিতান্তই সহজ প্ৰশ্ন নহয়নে? ৰ’ব, সম্পৰীক্ষাটো একেবাৰে পাক নথকা নহয় কিন্তু৷ কিছুমান ৭ জনীয়া গোটৰ ছজনেই আছিল তেওঁৰ দ্বাৰা নিয়োজিত ব্যক্তি৷ যিসকলে উদ্দেশ্য প্ৰণোদিতভাৱে ভুল উত্তৰ দিয়ে৷ আচল পৰীক্ষাৰ প্ৰাৰ্থী সপ্তমজনহে৷ প্ৰায়ে দেখা গ’ল যে ৬ টা ভুল উত্তৰ শুনাৰ শেষত বিস্ময়কৰভাৱে সপ্তমজন ব্যক্তিয়ে প্ৰথম জন ব্যক্তিৰ সৈতে সহমত পোষণ কৰি ভুল উত্তৰ নিৰ্বাচন কৰিছে৷ ছল’মন এছৰ ব্যাখ্যা মতে সামাজিক চাপৰ ফলত সপ্তমজনে ভুল উত্তৰ দিবলৈ বাধ্য হৈছে৷ কেতিয়াবা আনকি সেইটো ভুল বুলি জনাৰ পিচতো৷ সেই যে পঞ্চতন্ত্ৰৰ ব্ৰাহ্মণ, ছাগলী আৰু তিনি ঠগৰ সাধুটো মনত আছেনে? য’ত দক্ষিণাত পোৱা ছাগলীটোক তিনি ঠগে বেলেগ বেলেগ ক্রমে কুকুৰ, মৰা গৰু পোৱালী আৰু গাধ বুলি কোৱাত নিজৰ চকুৰে দেখি থকা ছাগলীটোক ভূত বুলি দলিয়াই আঁতৰি পলাইছিল হোজা ব্ৰাহ্মণজন৷ ইয়াৰ কাৰণো সামাজিক চাপৰ প্ৰভাৱেই আছিল বুলিব পাৰো নিশ্চয়৷

বিনিয়োগৰ সময়তো মানুহ সাংঘাতিকভাৱে প্ৰভাৱান্বিত হয় চৌপাশৰ দহজনৰ মন্তব্যত৷ সেয়া লাগিলে ভুলেই নহওক কিয়৷ বহুতে ভুৱা বিত্তীয় আঁচনিক সন্দেহ কৰা সত্বেও জড়িত হয় সম্পৰ্কীয় মানুহ, বন্ধু-বান্ধৱ নাইবা আন দহজনৰ কথাত আস্থা ৰাখি৷ শ্বেয়াৰ বজাৰ তুংগত থকা অৱস্থাত অফিচ, বজাৰ, বাতৰি কাকত, টিভি সকলোতে শ্বেয়াৰ বজাৰৰ শেহতীয়া উৎসাহী কথা-বাৰ্তা শুনি শুনি ইমানদিনে ইকুইটিত বিনিয়োগ কৰিবলৈ সাহ নকৰা বা উদাসীনজনৰো মন ঘূৰে৷ ইকুইটিৰ চৰিত্ৰ বুজাৰ আগতেই তেওঁ  হৈ পৰে ইকুইটিৰ অত্যুৎসাহী সমৰ্থক৷ ঠিক একেদৰে বজাৰৰ মণ্ডা অৱস্থাত চৌপাশৰ ঋণাত্মক মতামতে বহুজনক ভাবিবলৈ সুযোগ নিদিয়ে যে বজাৰ চিৰদিন এনেদৰে পৰি নাথাকে৷ সহকৰ্মী, বন্ধু আদিৰ মতামতত বন্দী হৈ বিনিয়োগৰ বুৰঞ্জীলৈকেও ঘুৰি চাব নোৱাৰা অৱস্থা এটাৰ সৃষ্টি হয়৷ উল্লেখনীয় যে এনেকুৱা জাক বা পাল মানসিকতা বজাৰৰ দুয়োফালৰ অৰ্থাৎ উত্থান আৰু পতনৰ চৰম অৱস্থা পোৱাৰো অন্যতম শক্তিশালী কাৰক৷ অৱশ্যে কেতিয়াবা কৰোবাত এনে মানসিকতা ভাগ্যক্রমে কোনো বিনিয়োগকাৰীৰ সপক্ষেও ক্রিয়া কৰা দেখা যায়৷ ধৰক, আমাৰ উদাহৰণৰ ব্যক্তিজন ৰিস্ক ল’ব পৰা ক্ষমতা তেনেই কম৷ কিন্তু দেখাক দেখি বন্ধু কেইজনমানৰ লগত তেওঁ ইকুইটি মিউচুৱেল ফাণ্ডত চিপ এটা আৰম্ভ কৰিলে৷ বিনিয়োগ আৰম্ভ হোৱাৰ কিছুদিন পাচতে ইকুইটি বজাৰত খহনীয়াৰ সৃষ্টি হ’ল৷ তেওঁলোক সকলোৱে বিনিয়োগ কৰা ধনতকৈ বিনিয়োগৰ বজাৰ মূল্য কমিবলৈ ধৰিলে৷ আমাৰ উদাহৰণৰ ব্যক্তিজনে যথেষ্ট অস্বস্তি অনুভৱ কৰিলে৷ কিন্তু তেওঁ এইবাবেই সেই অস্বস্তিৰ মাজতো বিনিয়োগ অব্যাহত ৰাখিলে যে তেওঁৰ বন্ধুসকলৰ মতে এয়া বিনিয়োগ কৰাৰ সময়৷ হয়তো একধৰণৰ মানসিক সন্তুষ্টি তথা তুলনাৰ পৰা অহা জেদেও তেওঁক বুজালে – ‘মোৰেই অকল লোকচান হোৱা নাই নহয়৷ সিঁহতে যদি লোকচান সহিব পৰিছে মই কিয় নোৱাৰিম?’ অৱশ্যে এটা কথা ক’বই লাগিব যে এনে শুদ্ধ বিনিয়োগ দৰ্শন থকা বন্ধু পোৱাটো সৌভাগ্যৰ কথা৷ সকলোৰে কপালত নাথাকে৷ সেয়ে প্ৰিয় পাঠক, আপোনালোকে স্ব-উপলব্ধিৰে সমূহীয়া ভুলৰ পৰা পৰিত্ৰাণ পাব পৰাকৈ নিজকে প্ৰস্তুত কৰাতহে গুৰুত্ব আৰোপ কৰা উচিত৷

*****

(লেখাটো পূৰ্বে অসমীয়া প্ৰতিদিন কাকতত ৪ জুন, ২০১৫ত প্ৰকাশ পাইছিল)

 

 

ঘৰৰ পর্দাকেইখন পুৰণি হ’ল বুলি পত্নীয়ে আপোনাক বহু দিনৰ পৰাই কাণ চুৱাই আছে৷ আপুনিও অনুভৱ কৰিছে – এৰা, প্ৰায় ৮-১০ বছৰমানেই হ’ল দেখোন, আনহে নালাগে ড্ৰয়িংৰুমৰ পৰ্দাকেইখনো সলনি হোৱা নাই৷ ৰাতিপুৱাৰ চাহৰ টেবুলতে ককৰ্থনাৰ সুৰত কথাটো আকৌ শুনিবলগা হোৱাত আপুনি ঠিক কৰিলে আজিয়েই দোকানলৈ যোৱা হওক৷ আবেলি আনৰ মুখত ভাল বুলি শুনি থকা নতুন ফাৰ্নিছিঙৰ দোকানখনলৈ আপুনি সপত্নীক ওলাল৷ দোকানত ৰং-বিৰঙৰ নানা তৰহৰ পৰ্দাৰ কাপোৰ ওলমি আছে৷ আপোনালোক দুয়োৰে পছন্দ হোৱা কাপোৰৰ ঠাক এটালৈ আঙুলিয়াই দোকানীক সুধিলে – মিটাৰত কিমান? দোকানীয়ে দাম এটা ক’লে৷ আপুনি বহুদিন পৰ্দাৰ কাপোৰ কিনা নাই বা দোকানখনত সোমোৱাৰ আগতে বেলেগত সোধা-পোছা কৰি দামৰ ধাৰণা এটাও কৰি অহা নহ’ল৷ এক কথাত আপুনি নাজানে প্ৰকৃততে তেনেকুৱা ধৰণৰ পৰ্দা কাপোৰৰ দাম কিমান হোৱা উচিত৷ কিন্তু দোকানীৰ কথা-বাৰ্তাৰ পৰা এটা কথা ঠিক বুজিছে যে এইখন ‘ফিক্সড দাম’ৰ দোকান নহয়৷ কিমান দাম কমাব আপুনি? ১০ শতাংশ? ২০ শতাংশ? এতিয়া আন এটা প্ৰশ্নৰ উত্তৰ দিয়কচোন৷ ধৰক, দোকানীজনে আপোনাক এই অলপ আগতে কোৱা দামতকৈ ২০ শতাংশ কমকৈ যদি ক’লেহেঁতেন, আপুনি বাৰু সেই দামত সন্তুষ্ট হ’ব পাৰিলেহেঁতেননে? হয়তো আনসকলৰ দৰে আপুনিও সন্তুষ্ট হ’ব নোৱাৰিলে হয়৷ তেতিয়াও আপুনি দিব খোজা দামটো দোকানীয়ে বিচৰা দামতকৈ এতিয়াৰ দৰে ১০ শতাংশ, ২০ শতাংশ বা আপুনি ভবাধৰণে কম নহ’লহেঁতেননে? আচলতে আপুনি কমাব বিচৰা দামটো নিৰ্ভৰ কৰিছে দোকানীয়ে কোৱা দামটোৰ ওপৰত৷ ইয়াকে আচৰণ সম্বন্ধীয় মনোবিজ্ঞানত কোৱা হয় এংকৰিং এণ্ড-এডজাষ্টমেণ্ট৷ অসমীয়াত কিজানি হ’ব লংগৰ পেলোৱা আৰু ঠিক-ঠাক কৰা৷ আপোনাৰ মন জাহাজৰ লংগৰ পৰিল দোকানীয়ে কোৱা দামটোতে আৰু তাৰ পিচত আপুনি সেই দামকে ভিত্তি হিচাপে লৈ এটা সিদ্ধান্তলৈ আহিবলৈ চেষ্টাহে কৰিছে মাত্ৰ৷ দাম-দৰ চলা বহু দোকানত দোকানীয়ে উদ্ভট দাম এটা মতাৰ উদ্দেশ্য এটাই – যাতে আপোনাৰ লংগৰ সেই দামটোতে পৰে আৰু আপুনি কমাব বিচৰা দামটো পিছলি বৰ তললৈ নাহে৷ যি কথা নিশ্চয় আপুনিও নুবুজা নহয়৷ আন এটা উদাহৰণ লওক৷ আপুনি বাৰু বিভিন্ন গাড়ী কোম্পানীৰ টেষ্ট ড্ৰাইভৰ বাবে ৰখা নতুন গাড়ীকেইখনলৈ মন কৰিছেনে? চাব, সেইবিলাক সদায়ে উচ্চতম মডেলটোৰ গাড়ী৷ কোম্পানীয়ে বিচাৰে আপুনি যেতিয়া চলাব তেতিয়া লংগৰটো যেন সেই মডেলটোতে পৰে৷ সেইখন চলোৱাৰ পিচত বা তাত থকা সা-সুবিধাখিনি প্ৰত্যক্ষ কৰাৰ পিচত সৰ্বাধিক সম্ভাৱনা আছে, আপুনি সেই মডেলটোৱেই নিৰ্বাচন কৰিব৷ আপোনাৰ লংগৰটো যদি এবাৰ পৰি যায় দামৰ কথা চিন্তা কৰিলেও খুব বেছি তাৰ পিচৰটো মডেলতকৈ তললৈ আপুনি নামিব নোৱাৰিব কিজানি৷ এয়া এক কৌশল উচ্চতম মডেলৰ গাড়ীৰ প্ৰতি আপোনাক আকৰ্ষিত কৰাৰ৷

১৯৭৪ চনত এম’ছ টিভার্স্কি আৰু ডেনিয়েল কাহ্‌নেমেনে প্ৰথম এই লংগৰ পেলোৱা আৰু তাৰ পিচত ঠিক-ঠাক কৰাৰ মানুহৰ প্ৰৱণতাটোৰ সম্বন্ধে ব্যাখ্যা আগবঢ়ায়৷ তেওঁলোকৰ এই সম্পৰ্কীয় অধ্যয়নটো কৰিছিল ‘ইউনিভাৰছিটি অব্‌ অৰেগান’ৰ ছাত্ৰ এখিনিক লৈ৷ তেওঁলোকে কেছিন’ত ব্যৱহাৰ হোৱা ভাগ্য চকৰি (ৰোলেট) এটা এনেদৰে নিয়ন্ত্ৰণ কৰিলে, যাতে চকৰিৰ যতিচিহ্ন ৰৈ গৈ মাত্ৰ ১০ আৰু ৬৫ সংখ্যা দুটাৰ যিকোনো এটাতহে৷ অধ্যয়নটোত ভাগ লোৱা ছাত্ৰসকলক কোৱা হ’ল সেই চকৰিটো ঘূৰাবলৈ আৰু উত্তৰটো লিপিবদ্ধ কৰিবলৈ৷ নিশ্চিতভাৱে ছাত্ৰসকলে টুকি লোৱা নম্বৰটো হয় ১০ নহয় ৬৫৷ ইয়াৰ পাচত দুটা প্ৰশ্ন তেওঁলোকলৈ আগবঢ়োৱা হ’ল –

(১) ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ সমূহ সদস্য দেশৰ ভিতৰত আফ্ৰিকীয় দেশৰ সংখ্যা শতাংশৰ হিচাপত এই লিপিবদ্ধ হোৱা সংখ্যাটোতকৈ বেছি নে কম?

(২) তোমাৰ সৰ্বশ্ৰেষ্ঠ অনুমান অনুসৰি সেই শতাংশৰ সংখ্যাটো কিমান?

আচলতে ভাগ্য চকৰিয়ে নিৰ্দেশনা কৰা সংখ্যাৰ লগত এই প্ৰশ্ন দুটাৰ কোনো সম্পৰ্কই নাই৷ অথচ ছাত্ৰসকলৰ উত্তৰে ইয়াৰ প্ৰভাৱৰ পৰা মুক্ত হ’ব নোৱাৰিলে৷ যিসকল ছাত্ৰৰ চকৰি ১০ ত ৰৈছিল, তেওঁলোকৰ গড় উত্তৰ আছিল ২৫ শতাংশ, অৰ্থাৎ তেওঁলোকৰ মতে ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ ২৫ শতাংশ দেশ আফ্ৰিকা মহাদেশৰ৷ আনহাতে যিসকলৰ চকৰি ৰৈছিল ৬৫ ত, সেইসকলৰ গড় উত্তৰ আছিল ৪৫ শতাংশ৷ চকৰি ঘূৰাবলৈ দি উত্তৰ লিপিবদ্ধ কৰোৱাৰ জৰিয়তে ছাত্ৰসকলৰ মন জাহাজৰ লংগৰ পেলাবলৈ যত্ন কৰা হৈছিল সেই বিশেষ সংখ্যা দুটাত৷ ঠিক একেই সুৰতে মই যদি আপোনাক সোধো চীনৰ বেইজিং আৰু স্বামেন(Xiamen) চহৰৰ মাজৰ দূৰত্ব ৩০০ কিলোমিটাৰৰ বেছি নে কম, যদিহে আপোনাৰ ধাৰণা নাই, আপুনি অনুমানৰ ভিত্তিত উত্তৰ এটা দিব যেনিবা৷ কিন্তু একে সময়তে এই ৩০০ সংখ্যাটোৱে আপোনাৰ মনত প্ৰথম তথ্য হিচাপে প্ৰয়োজনতকৈ বেছি গভীৰভাৱে ৰেখাপাত কৰিব৷ পৰৱৰ্তী প্ৰশ্নটো যদি সেই দূৰত্ব কিমান বুলি মই সোধো, আপোনাৰ অনুমান আৰম্ভ হ’ব এই ৩০০ সংখ্যাটোৰ পৰাহে৷ আনহাতে মোৰ প্ৰশ্নৰ সংখ্যাটো ৩০০ ৰ পৰিৱৰ্তে ১৩০০ হোৱা হ’লে আপোনাৰ উত্তৰো পৃথক হোৱাটো প্ৰায় নিশ্চিত৷ গুগ্‌ল মেপৰ মতে ভূপথেৰে হ্ৰস্বতম দূৰত্ব ২,১০৬ কিলোমিটাৰ৷

ফলাফলৰ অনিশ্চয়তা থকা বিনিয়োগতো এই লংগৰ প্ৰভাৱ অতি সুলভ৷ ধৰক, আপুনি এটা ইকুইটি মিউচুৱেল ফাণ্ডত এক লাখ টকা বিনিয়োগ কৰিছিল৷ সৌভাগ্যক্রমে কিছুদিনৰ ভিতৰতে ইকুইটি বজাৰলৈ অহা  উত্থানৰ প্ৰভাৱত সেই ফাণ্ডত আপোনাৰ জমা টকাৰ মূল্য হ’লগৈ ১ লাখ ৫০ হেজাৰ টকা৷ তাৰ পিচত ফাণ্ডটোৰ বিপক্ষে কিছুমান ঋণাত্মক খবৰ বিনিয়োগৰ বজাৰত বিয়পিবলৈ ধৰিলে৷ নিৰ্দিষ্ট সূচকাংকৰ তুলনাত ফাণ্ডটোৰ প্ৰদৰ্শন চকুত পৰাকৈ নিম্নগামী হ’বলৈ ধৰিলে আৰু সেয়া অব্যাহত থাকিল সুদীৰ্ঘ দিন ধৰি৷ ফাণ্ডটোত আপোনাৰ টকাৰ মূল্য কমি ১ লাখ ২৫ হেজাৰ হ’লগৈ৷ আপোনাৰ বিত্তীয় উপদেষ্টাই আপোনাক কৈ আছে এই ফাণ্ডটোৰ পৰা টকা উলিয়াই অন্য এটা ভাল ফাণ্ডত বিনিয়োগ কৰিবলৈ৷ আপুনি কৈছে – এতিয়া নহয়৷ ফাণ্ডটোৱে আকৌ অন্ততঃ ডেৰ লাখ মূল্য পোৱাৰ পিচতহে আপুনি ফাণ্ডটোৰ পৰা ওলাই আহিবলৈ ইচ্ছুক৷ কিন্তু অতীতৰ ডেৰ লাখ টকাৰ সংখ্যাটো বৰ্তমান বা ভৱিষ্যৎ বিনিয়োগৰ সিদ্ধান্তত মূল্যহীন৷ আপুনিহে লংগৰটো সেই সংখ্যাটোতে পেলাই বহি আছে৷ কাৰোবাৰ বাবে আকৌ লংগৰটো হ’ব পাৰে এক লাখ টকা৷ অৰ্থাৎ তেওঁ বিনিয়োগ কৰা সংখ্যাটো৷ তাতকৈ মূল্য কমলৈ গ’লে ফাণ্ডৰ মূল্য পুনৰ এক লাখ হ’বলৈ অপেক্ষা কৰাৰ মানসিকতা সততেই বহু বিনিয়োগকাৰীৰ মাজত দেখা যায়৷ বৰ শক্তিশালী এই লংগৰ প্ৰভাৱ৷ জীৱনৰ বিভিন্ন ক্ষেত্ৰত ইয়াৰ প্ৰভাৱ বিদ্যমান৷ সেয়ে ই আপোনাৰ সপক্ষে নে বিপক্ষে ব্যৱহাৰ হৈছে তাক উপলব্ধি কৰাটো গুৰুত্বপূৰ্ণ৷

*****

(লেখাটো পূৰ্বে অসমীয়া প্ৰতিদিন কাকতত ২ জুলাই, ২০১৫ত প্ৰকাশ পাইছিল)

 

মানুহজন সাংঘাতিকভাৱে বিৰক্ত হ’ল মোৰ বিত্তীয় উপদেশত৷ তেওঁ ইকুইটি ফাণ্ডত চিপৰ জৰিয়তে বিনিয়োগ কৰিব নোখোজে৷ লাৰ্জ কেপ ফাণ্ড তেওঁৰ অপছন্দ৷ তেওঁৰ দীৰ্ঘদিনৰ বাবে ইকুইটিত  বিনিয়োগ কৰাৰো কোনো ইচ্ছা নাই৷ মোক আৰু ব্যাখ্যা কৰিবলৈ সুযোগ নিদি অধৈৰ্যভাৱে অচিনাকি মানুহজনে ফোনতে কৈ উঠিল

:শুনক শুনক৷ আপুনি মাত্ৰ মোক সেই বিশেষ ফাণ্ড হাউছটোৰ এনে দুটা ফাণ্ডৰ নাম কওক যাৰ প্ৰদৰ্শন বৰ্তমান অতি ভাল৷ বাকীখিনি মই চিন্তা কৰিম৷

কথাৰ পৰা বুজিব পাৰিলো, তেওঁ এজন উদ্যমী ডেকা ল’ৰা৷ ইকুইটি বিনিয়োগৰ পৰা তেওঁ চমকপ্ৰদ ফলাফল আশা কৰে৷ বৰ্তমান তেওঁ অত্যন্ত আশাবাদী শ্বেয়াৰ বজাৰৰ উত্থানৰ প্ৰসংগত৷ ফোনত কথা শেষ কৰি তেওঁ কোৱা কথাবোৰ পাগুলি থাকোতে মোৰ মনত পৰিল অন্য এজন ডেকা বিনিয়োগকাৰীৰ সৈতে যোৱা বছৰত হোৱা কথা-বতৰাৰ এছোৱালৈ৷ যিজন ডেকাই মোৰ জৰিয়তে বিনিয়োগ কৰিছিল চিপৰ মাধ্যমেৰে মিউচুৱেল ফাণ্ডৰ ইকুইটি আঁচনি এখনত৷ সেই সময়ত বজাৰৰ গতিহীনতাত প্ৰচণ্ডভাৱে  ক্ষুব্ধ আছিল তেওঁ৷ এহেজাৰকৈ কৰা মাহেকীয়া চিপ তেওঁ বন্ধ কৰি দিছিল ডেৰ বছৰমান চলাই৷ মোৰ বহু বুজনিত তেওঁ অন্ততঃ বিনিয়োগ হৈ থকা টকাকেইটা উলিয়াই নিয়া নাছিল৷ কিন্তু আৰু ৭ মাহমানৰ পিচতো যেতিয়া লাভৰ মুখ নেদেখিলে তেওঁৰ ধৈৰ্যচ্যুতি ঘটিল৷ ফোনতে হোৱা কথোপকথনৰ মাজত এদিন কঠোৰভাৱে মোক কৈ উঠিল –

: আচ্ছা, আপুনি মোক কওকচোন ইকুইটিত কৰা বিনিয়োগ আৰু তিনি পাট্টি খেলাৰ মাজত কি পাৰ্থক্য আছে? এইবোৰ যতচব ভণ্ডামি নহয়নে? কোনে ক’ত মেনুপুলেচন কৰিছে তাৰো একো ঠিক নাই৷ মই এনে বিনিয়োগৰ পৰা হাত ধুব খোজো৷

এটা বৰষুণমুখৰ দুপৰীয়া তেওঁ মোৰ কাৰ্যালয়লৈ আহি ৰিডেম্প্‌চন ফৰ্মত চহী কৰি থৈ গ’ল৷ ২২/০৮/২০১৩ ত হোৱা এই ৰিডেম্প্‌চনত তেওঁৰ ফালৰ পৰা হোৱা ১৮ হেজাৰ টকাৰ বিনিয়োগৰ বিপৰীতে পালে ১৬,৭০০ টকা৷ অৰ্থাৎ ১,৩০০ টকাৰ লোকচান৷ এই লেখাটো যুগুত কৰা পৰত মই চাইছিলো – যদিহে তেওঁ বৰ্তমানলৈকে সেই টকা উলিয়াই নিনিলেহেঁতেন তেতিয়া তেওঁৰ ফাণ্ডৰ মূল্য হ’লগৈহেঁতেন ২৯ হেজাৰ টকা৷

প্ৰিয় পাঠক, দুয়োজন ব্যক্তিৰ চিন্তা-চৰ্চালৈ মন কৰকচোন৷ ভিন্ন সময়ত ভিন্ন পৰিবেশত দুয়োৰে দুটা সম্পূৰ্ণ বিপৰীত দৃষ্টিভংগী ইকুইটি বিনিয়োগৰ সম্বন্ধে৷ তথাপি কিন্তু কিবা এটা সাদৃশ্য দেখা পাইছেনে দুয়োজনৰ কৰ্মকাণ্ডত? হয়, দুয়োজনেই আক্রান্ত নিজৰ নিজৰ ক্ষেত্ৰত প্ৰযোজ্য হোৱা সাম্প্ৰতিক সময়ৰ ইকুইটি বজাৰৰ ফলাফলত৷ তেওঁলোক দুয়োজনেই অগ্ৰাহ্য কৰিছে ইকুইটি বজাৰৰ দীৰ্ঘদিনৰ ঐতিহাসিক তথ্যক৷ এজনৰ প্ৰত্যাশা আৰু আনজনৰ হতাশাৰ ভিত্তি কেৱল মাত্ৰ তেওঁলোকে শেহতীয়াভাৱে মুখামুখি হোৱা ব্যক্তিগত অভিজ্ঞতা৷ এনেদৰে অতি সাম্প্ৰতিক ঘটনা বা পৰিঘটনাৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি নিজস্ব সিদ্ধান্ত বা দৃষ্টিভংগী নিৰ্মাণ কৰা কাৰ্যকে কোৱা হয় সাম্প্ৰতিকতাৰ ভিত্তিত হোৱা পক্ষপাত (ৰিচেঞ্চি বায়াছ )৷

এজন বিনিয়োগকাৰীক সাংঘাতিকভাৱে অনিষ্ট কৰিব পৰা এটা প্ৰধান কাৰক হিচাপে গণ্য কৰা হয় এই সাম্প্ৰতিকতাৰ ভিত্তিত হোৱা পক্ষপাতক৷ কাৰণ ইয়াৰ প্ৰভাৱত বিনিয়োগকাৰীয়ে দূৰ অতীতলৈ দিঙি মেলি চাব নোৱৰা হয়৷ কিন্তু আমি পাহৰিলে ভুল হ’ব যে সকলো সম্পদ শ্ৰেণীৰে এটা দীঘলীয়া ইতিহাস আছে৷ ইতিহাসক উলাই কৰি অতি সাম্প্ৰতিক তথ্যৰ ভিত্তিত কৰা পৰ্যালোচনা আধৰুৱা হ’বলৈ বাধ্য৷ যোৱা ৩৫ বছৰত ছেনছেক্সে দিয়া ফল গড় হিচাপে বছৰি প্ৰায় ১৬ শতাংশ৷ কিন্তু শ্বেয়াৰ বজাৰৰ উত্থানৰ সময়ত আমাৰ বহুতৰে প্ৰত্যাশা ইয়াতকৈ বহু বেছি হয় আৰু এনে দীঘলীয়া সময়ৰ গড় মান বহুজনৰ বাবে তেনেই অনাকৰ্ষণীয় হৈ পৰে৷ সেয়ে তেনে অৱস্থাত শেহতীয়াভাৱে আটাইতকৈ ভাল ফলাফলৰ উদাহৰণটোৰ পুনৰাবৃত্তি নিজৰ বিনিয়োগত বিচাৰি বহুজনে জুৱাৰীসদৃশ কাম-কাজত লিপ্ত হয়৷ ইয়াৰ বিপৰীতে যেতিয়া বজাৰ পৰি একেবাৰে তল পাইগৈ, মানুহে ভাবিবলৈ ধৰে এইবাৰ সকলো শেষ৷ বজাৰ চিৰদিনৰ বাবে পৰি নাথাকে বুলি তথ্যসহকাৰে বুজালেও তেনে বুজনি ঠগনসদৃশ লাগে৷ সেই সময়ত মানুহে ইকুইটি আঁচনিক ফিক্সড ডিপ’জিটৰ সৈতে তুলনা কৰি নিজৰ মনোকষ্ট আৰু বৃদ্ধি কৰে৷ কিন্তু সেই সময়ত পাহৰি যায় এনে তুলনা যুক্তিসংগত নহয়৷ এটা হৈছে বজাৰনিৰ্ভৰ দ্ৰব্য আৰু আনটো হৈছে বিনিয়োগৰ পূৰ্বেই নিৰ্দিষ্ট হাৰত চুক্তিবদ্ধ হোৱা এক বিনিয়োগ৷ এটা ইকুইটি, আনটো ঋণ সম্পদ৷ মোৰ এজন ব্যক্তিগত বন্ধু এই সাম্প্ৰতিকতাৰ ভিত্তিত হোৱা পক্ষপাতত এনেকৈ আক্রান্ত যে তেওঁ একোটা সম্পদ শ্ৰেণীত দীৰ্ঘদিন বিনিয়োগ কৰি ৰ’ব নোৱাৰে৷ ২০০৮ ৰ আগলৈকে তেওঁ আছিল ইকুইটি ভক্ত৷ কিন্তু ২০০৮ ত হোৱা শ্বেয়াৰ বজাৰৰ গৰাখহনীয়া প্ৰতক্ষ্য কৰাৰ পাচত তথা সোণত কৰা বিনিয়োগ সেই সময়ত জনপ্ৰিয় হৈ উঠাৰ লগে লগে তেওঁ হৈ উঠিল সোণালী ধাতুবিধৰ নিৰ্ভেজাল প্ৰেমিক৷ যেতিয়া সোণত কৰা বিনিয়োগে সৌন্দৰ্য হেৰুৱালে তেওঁ হৈ পৰিল ঋণজাতীয় সম্পদৰ একনিষ্ঠ সমৰ্থক৷ মন কৰক, শেহতীয়া অভিজ্ঞতাৰ ভিত্তিত তেওঁৰ বিনিয়োগ এটা সম্পদ শ্ৰেণীৰ পৰা অন্য এটা সম্পদ শ্ৰেণীলৈ গতিহে কৰিছে, বিনিয়োগৰ লক্ষ্য নিৰ্ধাৰণ কৰি সঠিক সম্পদ আৱণ্টনৰ জৰিয়তে দীৰ্ঘদিনৰ বাবে কোনোটো সম্পদ শ্ৰেণীতেই বিনিয়োগ অব্যাহত ৰাখিব পৰা নাই৷

আমাৰ দেশত ভুৱা বিত্তীয় প্ৰতিষ্ঠানৰ দৌৰাত্ম্যৰ এটা প্ৰধান কাৰণ হ’ল এই সাম্প্ৰতিকতাৰ ভিত্তিত হোৱা পক্ষপাতেই৷ যেতিয়া দুজনমান অত্যধিক পৰিমাণে লাভৱান হোৱাৰ খবৰ প্ৰচাৰ হয, তেতিয়া সেইকেইজনৰ স্থানত নিজক উপৱিষ্ট কৰাৰ দুৰ্বাৰ বাসনাত পূৰ্বৰ সকলো তিক্ত অভিজ্ঞতা পাহৰি বহুজনে এনে দ্ৰব্যত জঁপিয়াই পৰে৷ অৱধাৰিতভাৱেই ইয়াৰ পাচত এনে ভণ্ড আঁচনিৰ সৈতে জড়িত কৰোৱায় যিখিনি মানুহে তেওঁলোকক বিশ্বাস কৰে৷ এনে সময়ত পঞ্জী আঁচনিৰ অন্তৰালত থকা ঠগন সূত্ৰ আৰু পিৰামিড আঁচনি দীৰ্ঘদিন আশা কৰাধৰণে প্ৰসাৰ হ’ব নোৱৰাৰ তথ্য গুৰুত্ব দিবৰ মন নাযায়৷ যিজনে এইবোৰ কথা সোঁৱৰাই দিবলৈ চেষ্টা কৰে তেওঁকো শত্ৰু যেন বোধ হয়৷ সাম্প্ৰতিক অভিজ্ঞতাৰ ভিত্তিত এটা বদ্ধমূল ধাৰণা গঢ় লৈ উঠে – ‘এইবাৰৰ কথা আগতকৈ বেলেগ৷’ যেতিয়া সত্যৰ উপলব্ধি হয়, তেতিয়া বহুত দেৰি হৈ যায়৷ সেয়ে এই পক্ষপাতৰ পৰা নিজকে মুক্ত কৰাটো এজন বিবেচকী বিনিয়োগকাৰীৰ বাবে অপৰিহাৰ্য৷ কোনো বিত্তীয় দ্ৰব্যৰ পৰ্যালোচনাৰ বাবে লোৱা তথ্যৰ নমুনাটো যিমানে ডাঙৰ হয় সিমানে ভাল৷

*****

(লেখাটো পূৰ্বে অসমীয়া প্ৰতিদিন কাকতত ২৮ আগষ্ট, ২০১৪ত প্ৰকাশ পাইছিল)