আকাশৰ ৰং কি?

১+১= ?

প্ৰশ্ন দুটাৰ উত্তৰ দিবলৈ আপোনাক এক মুহূৰ্তৰো  আৱশ্যক নাই৷ কাৰণ মূৰ তুলি চাব জনা হোৱাৰে পৰা আপুনি আকাশৰ নীলা ৰঙৰ সৈতে সুপৰিচিত আৰু স্কুল যোৱাৰ আগতেই হয়তো আপোনাৰ মনত ৰৈ গৈছিল একে একে দুই৷ নহয় জানো? এইবাৰ তেনে’হলে কওকচোন –

৩৭ x ৮৫ = ?

আপুনি নিশ্চয় ভাবিছে এনে পূৰণ অংক মুখতে কৰা নাযায়৷ হয়তো যথানিয়মত পূৰণ কৰিবলৈ ইতিমধ্যে আাৰম্ভ কৰি দিছে – পাঁচ সাত গুণ পঁইত্ৰিশ৷ বহিল পাঁচ, ওকলিল তিনি – – – –  – – -৷ লক্ষ্য কৰক, প্ৰথম দুটা প্ৰশ্নৰ উত্তৰ স্বতঃস্ফূৰ্ত৷ কিন্তু শেষৰটোৰ উত্তৰ সন্ধান এটা প্ৰক্রিয়া৷ স্বতঃস্ফূৰ্তভাৱে যেতিয়া পূৰণফলটো মুখতে নোলাল, চিন্তাৰ প্ৰক্রিয়া তেতিয়া লাহে লাহে আৰম্ভ হ’বলৈ ধৰিলে৷

মনোবিজ্ঞানীসকল বহু আগৰে পৰা আকৰ্ষিত হৈ আহিছে মনৰ এই খৰ আৰু ধীৰ ভাগ দুটাৰ বিষয়ে জানিবলৈ৷ ভিন্ন মনোবিজ্ঞানীয়ে ভিন্নধৰণে নামকৰণ কৰিছে মনৰ এই ভাগ দুটাক৷ ডেনিয়েল কাহ্‌নেমেনে গ্ৰহণ কৰা নাম দুটা হৈছে – তন্ত্ৰ – ১ (System-1) আৰু তন্ত্ৰ – ২ (System-2)৷ তন্ত্ৰ – ১ স্বয়ংক্রিয়, ক্ষিপ্ৰ আৰু প্ৰায় নিয়ন্ত্ৰণহীন৷ চিনাকি ভাষাৰ কোনো ছাইনব’ৰ্ডত চকু পৰিলে আখৰবোৰ পঢ়িবলৈ আমি সচেতনভাৱে চেষ্টা কৰিব নালাগে বা চিনাকি অভিনেত্ৰী এগৰাকীৰ ছবি এখন দেখিলে তেওঁৰ নামটো মনত পেলাবলৈ মগজুক বেলেগ নিৰ্দেশ দিয়াৰো প্ৰয়োজন নাই৷ সকলো বাধাহীনভাৱে চকুৰ পলকতে সম্পন্ন হয়৷ কিন্তু বহু সময়ত এই তাৎক্ষণিক উপলব্ধি স্ব-প্ৰতাৰণামূলক হ’ব পাৰে৷ ধৰক আপুনি দেখিছে দূৰৈত দুজন মানুহে হাত জোকাৰি চিঞৰি ইজনে সিজনক কিবা কৈ আছে৷ আপোনাৰ প্ৰাথমিক অনুভৱ তেওঁলোকে কাজিয়া কৰিছে৷ ভালদৰে মন দিওঁতেহে আপুনি বুজিলে যে তেওঁলোকে প্ৰকৃততে ধেমালিহে কৰিছে৷ লক্ষ্য কৰক – তন্ত্ৰ -১-এ বাট এৰি নিদিয়ালৈকে তন্ত্ৰ -২ কিন্তু সম্পূৰ্ণৰূপে জাগ্ৰত নহয়৷ মনৰ এই অংশৰ কাম-কাজ লেহেমীয়া আৰু বিশেষ কামটো সম্পন্ন কৰাৰ বাবে মনোযোগ দিয়াৰ প্ৰয়োজন হয়৷ তন্ত্ৰ -২ চিন্তাশীল, যুক্তিবাদী, বিশ্লেষণাত্মক৷ ৩৭ x ৮৫=৩,১৪৫ উলিয়াবলৈ যাওঁতে আপুনি মুখতে এবাৰ চেষ্টা কৰিব৷ যদি সফল নহয, তেন্তে নিশ্চয় কাগজ-কলম আঁজুৰিবগৈ আৰু পৰ্যায়ক্রমে আগবাঢ়িব যিধৰণেৰে এটা পূৰণ অংক কৰা উচিত৷ এইখিনিতে এটা কথা উল্লেখ কৰাটো নিশ্চয় অপ্ৰাসংগিক নহ’ব যে শেহতীয়াভাৱে স্নায়ু বিজ্ঞানেও এই অৰ্থনীতি আৰু মনোবিজ্ঞানৰ লগত লগ লাগি এটা বৰ্ণসংকৰ নতুন শাখাৰ জন্ম দিছে৷ যাক কোৱা হয় নিউৰ’ইক’নমিক্‌ছ (Neoroeconomics)৷ স্নায়ু বিজ্ঞানীয়ে মগজুৰ বিভিন্ন অংশৰ পৰীক্ষা-নিৰীক্ষা কৰি আগবঢ়োৱা ব্যাখ্যা মনোবিজ্ঞানীসকলে গ্ৰহণ কৰা  তন্ত্ৰ -১ আৰু তন্ত্ৰ -২ ৰ ধাৰণাৰ লগত মিলে৷ স্নায়ু বিজ্ঞানৰ গাত ভেজা লৈ এইটো কোৱা ভুল নহ’ব যে বিনিয়োগৰ সিদ্ধান্তসমূহ ল’বলৈ যাওঁতে কৰা আচৰণবোৰ আমাৰ মগজুৰ ভিতৰত ঘটা জৈৱিক কাৰ্যকলাপৰে ফল৷

তন্ত্ৰ -১ আৰু তন্ত্ৰ -২ ৰ স্বভাৱ-চৰিত্ৰৰ বিষয়ে জনাৰ পাচত আপোনাৰ এনে লাগিছে নেকি যে তন্ত্ৰ -১ হঠকাৰী আৰু আমাৰ সকলো অনৰ্থৰ মূল৷ তন্ত্ৰ -২হে প্ৰকৃত জ্ঞানী আৰু আমাৰ পৰম বন্ধু৷ মনৰ এই ভাগ দুটাক তেনেকৈ চোৱাটো উচিত নহয়৷ দুয়োটা ভাগৰে যিদৰে ধনাত্মক দিশ আছে, তেনেকৈ আছে কিছু ঋণাত্মক দিশো৷ এইটো সঁচা যে তন্ত্ৰ -১ ক্ষিপ্ৰ আৰু বহু পৰিমাণে নিয়ন্ত্ৰণহীন৷ কিন্তু বিপদৰ গোন্ধ পালে আমাৰ তাৎক্ষণিক প্ৰতিক্রিয়া তন্ত্ৰ -১ ৰ বাবেহে সম্ভৱ৷ ধৰক, হাবিত আপুনি খোজকাঢ়ি গৈ থাকোতে হঠাতে ওচৰত হাতীৰ মাত শুনিলে তৎক্ষণাৎ আপোনাৰ ভৰিৰ খোজ ৰৈ যোৱাটো উচিত নহয় জানো? সন্মুখৰ জোপোহা এটাত যদি বাঘৰ নিচিনা কিবা এটা চকামকাকৈ দেখে ভিৰাই লৰ মৰাৰ প্ৰয়োজন আছে নে নাই ? এনেকুৱা সময়তো যদি আমি তন্ত্ৰ -২ ৰ বিশ্লেষণাত্মক পৰ্যবেক্ষণলৈ অপেক্ষা কৰো বাচি অহাই টান হ’ব কিজানি৷ কোৱা বাহুল্য যে আমাৰ অৰণ্যবাসী পূৰ্বজসকল বাচি থকাত তন্ত্ৰ -১ ৰ অশেষ বৰঙণি আছিল৷ কিন্তু আধুনিক জীৱনত যেতিয়া প্ৰসংগ আহে বিনিয়োগ সম্বন্ধীয় সিদ্ধান্ত লোৱাৰ, তেতিয়া কিন্তু তন্ত্ৰ -২ ৰ ভূমিকা  অপৰিহাৰ্য হৈ উঠে৷ তন্ত্ৰ -১-এ বিভিন্ন পৰিবেশত বিনিয়োগ সম্পৰ্কীয় কাম-কাজত তাৰ স্বভাৱজাত শৈলীৰে ভূমিকা পালন কৰিবলৈ উদগ্ৰীৱ হৈ পৰিলেও এইটো আমাৰ দায়িত্ব যে বিভিন্ন কৌশলেৰে আমি সিদ্ধান্তৰ বাঘজৰীডাল তন্ত্ৰ -২ ৰ হাতত দিওঁ বা তন্ত্ৰ -১ ক এনেকুৱা নিৰ্দেশনা কিছুমান পূৰ্বতে দি থওঁ যাতে নিৰ্দিষ্ট পৰিবেশত কাম কৰিবলৈ সি বাট এৰি দিয়ে তন্ত্ৰ -২ ৰ বাবে৷ কাৰণ বিনিয়োগত হঠকাৰিতাই আমাক প্ৰায় বিপথে পৰিচালিত কৰে৷ সঠিক চিন্তা-চৰ্চাৰ বাবে আমি নিজকে যথোপযুক্ত সময় দিয়াৰ প্ৰয়োজন৷

বেছিভাগ বিত্তীয় সিদ্ধান্তই তন্ত্ৰ -১ আৰু তন্ত্ৰ -২ ৰ মাজত সৃষ্টি হোৱা বাদানুবাদ অতিক্রম কৰিবলগা হয়৷ কিমান কঠিন এই প্ৰক্রিয়া তাক বুজিবলৈ বিখ্যাত ‘মূলাৰ – লায়াৰ ভ্ৰম’(Muller – Lyer Illusion) টোক শেষত আপোনালোকলৈ আগবঢ়ালো৷ চিত্ৰত দেখুওৱা A আৰু B সমান্তৰাল ৰেখা দুডাললৈ মন কৰক৷ দুয়োডাল ৰেখাৰ পাৰ্থক্য হ’ল ৰেখা দুডালৰ দুয়োমূৰে থকা কাঁড় চিহ্ন৷ আপাতদৃষ্টিত তলৰ B ৰেখাডাল Aতকৈ দীঘল যেন লগা নাইনে? কিন্তু স্কেল আনি আপুনি যদি জুখি চায় তেন্তে দেখিব যে A আৰু B দুয়োডাল ৰেখাই জোখত প্ৰকৃততে সমান৷ অৰ্থাৎ আপুনি তন্ত্ৰ -২ ক  প্ৰয়োগ কৰি প্ৰকৃত সত্য উদ্‌ঘাটন কৰিলে৷ আকৌ এবাৰ ছবিখন চাওক৷ এইবাৰ সকলো তথ্য জনাৰ পাচতো তলৰ B ৰেখাডাল Aতকৈ দীঘল যেন লগা নাইনে? কিয় এনে হয়? কিয় বাৰে বাৰে তন্ত্ৰ -১-এ প্ৰাধান্য বিস্তাৰ কৰিব বিচাৰে? ডেনিয়েল কাহ্‌নেমেনে কয়  ‘তুমি মনত পেলাবলৈ শিকিবই লাগিব যে তোমাৰ স্কেল ব্যৱহাৰৰ প্ৰয়োজন আছে৷’

*****

(লেখাটো পূৰ্বে অসমীয়া প্ৰতিদিন কাকতত ৫ জুন, ২০১৪ত প্ৰকাশ পাইছিল)

দৈনিক বজাৰত শিকাৰু ক্রেতা হিচাপে প্ৰৱেশ কৰা দিনতে দেউতাৰ পৰা পোৱা উপদেশ  ‘প্ৰয়োজনীয়তালৈ লক্ষ্য ৰাখি বজাৰ কৰিবি৷ কিনাৰ আগতে এপাক বজাৰখন ঘূৰি চাই ল’বি৷ বস্তু ভাল-বেয়া চোৱাৰ লগতে দামৰো তুলনা কৰিবি৷’ অথচ আজিও মাজে মাজে এই নীতি পাহৰি পস্তাই থাকো৷ এই ধৰক, মাছৰ বজাৰত সোমায়ে ভাল দেখি ঘপহকৈ কিনি পেলালো মাছখিনি৷ দাম বাৰু অলপ কমালো, কিন্তু কিনাৰ শেষত আগবাঢ়ি যাওঁতেহে দেখিলো যে দুখোজ আঁতৰত মই লোৱাতকৈ সতেজ মাছ তুলনামূলকভাৱে কম দামতে বেচি আছে অন্য এজন বেপাৰীয়ে৷ আন কেতিয়াবা আকৌ এসাঁজৰ জোখাৰে কটা মাছ অলপ ল’ম বুলি বজাৰত সোমাওঁ৷ দৰ-দামৰ সময়ত বেপাৰীৰ অংকত পতিয়ন যাওঁ যে মাছ গোটাকৈ কিনিলে কিমান লাভ৷ এসাজঁৰ জোখাৰে কিনিবলৈ গৈ চাৰি সাজঁতো শেষ নোহোৱা মাছ কিনি ঘৰলৈ আহি থাকোতেহে মনত পৰে  অহ! কাইলৈ দেখোন শনিবাৰ৷ শনিবাৰে ঘৰত নিৰামিষহে চলে৷ ছেঃ, কেনেকৈ যে বাৰটোৰ কথা পাহৰি গ’লো৷

বেলেগ দ্ৰব্যৰ ক্ষেত্ৰত হ’লেও ওপৰৰ কথাখিনিৰ লগত যদি আপুনি একাত্মবোধ কৰিছে, তেন্তে আমি ক’ব পাৰো যে সকলো সময়তে আমাৰ সিদ্ধান্তবোৰ সম্পূৰ্ণ বিচাৰ-বিবেচনাৰে গ্ৰহণ কৰা নহয়৷ কেতিয়াবা যদি হঠকাৰিতা, আন কেতিয়াবা আকৌ অন্যতম গুৰুত্বপূৰ্ণ তথ্যক অগ্ৰাহ্য কৰি আমি একো একোটা সিদ্ধান্ত লৈ পেলাওঁ৷ বিনিয়োগৰ ক্ষেত্ৰখনো এনে বিসংগতিপূৰ্ণ কৰ্মকাণ্ডৰ পৰা মুক্ত নহয়৷ সাধাৰণ অৰ্থনীতি বা বিত্তীয় তত্ত্বত এইটো ধৰি লোৱা হয় যে মানুহ যুক্তিনিৰ্ভৰ৷ মানুহে বিত্তীয় বা অৰ্থনৈতিক সিদ্ধান্ত লোৱাৰ আগতে সকলো তথ্য মনত ৰাখি বিচাৰ-বিবেচনা কৰিবলৈ সমৰ্থ৷ কিন্তু দেখা যায় কাৰ্যক্ষেত্ৰত বহু সময়ত সেইটো হৈ নুঠে৷ উদাহৰণস্বৰূপে সকলোৱে জানে লাভ হ’বলৈ হ’লে যিকোনো সামগ্ৰী কম দামত কিনি বেছি দামত বিক্রী কৰিব লাগিব৷ কিন্তু সৰ্বসাধাৰণ বিনিয়োগকাৰী শ্বেয়াৰ বজাৰলৈ আকৰ্ষিত হয় যেতিয়া বজাৰ তুংগত থাকে৷ বজাৰ পৰিলে তেওঁলোকে লোকচানতে শ্বেয়াৰ বেচি পলাই ফাট মাৰে৷ অৰ্থাৎ দামত কিনে আৰু সস্তাত বেচে৷ অকল যে সাধাৰণ বিনিয়োগকাৰীৰ ক্ষেত্ৰতহে এনে হয, তেনে নহয়, বহু সময়ত অভিজ্ঞ পেছাদাৰী বিনিয়োগকাৰীয়েও ভিন্ন পৰিবেশত ভিন্ন কাৰকৰ দ্বাৰা প্ৰভাৱান্বিত হৈ এনে কিছুমান ভুল সিদ্ধান্ত লয, যিবোৰ সাধাৰণতে তেওঁলোকৰ পৰ্যায়ত আশা কৰা নাযায়৷ বিচাৰ-বিবেচনাৰ ক্ষেত্ৰত এই দৈন্য কিয়?

ডেনিয়েল কাহ্‌নেমেন (Daniel Kahneman), এম’ছ টিভার্স্কি (Amos Tversky)হঁতৰ লেখিয়া এদল মনোবিজ্ঞানীয়ে বিভিন্ন গৱেষণাৰ জৰিয়তে ব্যাখ্যা আগবঢ়ালে কেনেকৈ মানুহ প্ৰৰোচিত হয় অৰ্থ সম্বন্ধীয় একো একোটা অযুক্তিকৰ সিদ্ধান্ত ল’বলৈ৷ এনেদৰেই বিত্তীয় বা অৰ্থনৈতিক বিষয়ক এটা নতুন শাখাই শক্তিশালীভাৱে আত্মপ্ৰকাশ কৰে আৰু জনপ্ৰিয় হ’বলৈ ধৰে৷ যাক নামকৰণ কৰা হ’ল আচৰণ সম্বন্ধীয় বিত্ত (Behavioural Finance) বা আচৰণ সম্বন্ধীয় অৰ্থনীতি (Behavioural Economics) হিচাপে৷ এক কথাত আচৰণ সম্বন্ধীয় বিত্ত হ’ল বিত্ত আৰু মনোবিজ্ঞানৰ এক সংমিশ্ৰণ৷ উল্লেখযোগ্য যে ডেনিয়েল কাহ্‌নেমেন প্ৰথমজন মনোবিজ্ঞানী যাক অৰ্থনীতিৰ এই নতুন শাখাটোৰ প্ৰতি আগবঢ়োৱা অনবদ্য অৱদানৰ বাবে ২০০২ চনৰ অৰ্থনীতিৰ ন’বেল স্মাৰক বঁটা আগবঢ়োৱা হয়৷ মন কৰক  অৰ্থনীতিৰ বঁটা এজন মনোবিজ্ঞানীলৈ৷ এইখিনিতে কৈ থওঁযে বিনিয়োগকাৰীৰ দৃষ্টিকোণৰ পৰা মনোবিজ্ঞানৰ চৰ্চাহে নতুন বিষয়, বিক্রীৰ বাবে কোম্পানীবোৰে কৰা গ্ৰাহকৰ মনঃস্তাত্ত্বিক অধ্যয়নৰ ইতিহাস কিন্তু বহু পুৰণি৷

(১) শ্বেয়াৰ বজাৰৰ বিগত ভাল দিনৰ সময়ত দুটামান সৰু-সুৰা প্ৰাৰম্ভিক সফলতাই আপোনাক অত্যুৎসাহী কৰি তুলিছিল নেকি অত্যধিক শ্বেয়াৰ ট্ৰেডিঙত লিপ্ত হ’বলৈ?

(২)  আশা নকৰাকৈ হঠাতে হাতলৈ অহা ধনে আপোনাক অত্যধিক খৰচী কৰি তোলে নেকি?

(৩) ২০০৭ চনত ইকুইটি বজাৰ তুংগত থকা অৱস্থাত পৰিকাঠামো খণ্ডৰ যিকেইটা কোম্পানীত আপুনি বিনিয়োগ কৰিছিল, আজি সিহঁতৰ বজাৰ মূল্য কিনা দামৰ আধাতকৈ কম৷ অথচ কোম্পানীকেইটাৰ বুনিয়াদী কথালৈ লক্ষ্য নকৰাকৈ আপুনি মাথোঁ অপেক্ষা কৰি আছে নেকি অন্ততঃ কিনা দামটো ঘূৰি আহিলে বেচি দিম বুলি?

(৪) অতি শেহতীয়া বজাৰৰ অৱস্থাই আপোনাৰ বিনিয়োগক নিয়ন্ত্ৰণ কৰে নেকি?

(৫) আপোনাৰ বন্ধুসকলে কৰা বিনিয়োগতকৈ আপোনাৰ বিনিয়োগ বেলেগ হোৱাটো আপুনি নিবিচাৰে৷ কাৰণ বন্ধুসকলে লাভ অৰ্জন কৰা সময়ত আপোনাৰ বিনিয়োগে লোকচানৰ মুখ দেখাটো আপোনাৰ সহ্য নহয়৷ লাগিলে বন্ধুৰ লগত একেলগে লোকচানেই হওক৷

(৬) লোকচানৰ আশংকা থাকিব পাৰে বুলি জানিলে আপুনি তেনে বিনিয়োগৰ লগত কেতিয়াও জড়িত নহয়৷ কিন্তু এবাৰ কেনেবাকৈ জড়িত হৈ লোকচানৰ মুখ দেখিলে পূৰ্বৰ লোকচানৰ ক্ষতিপূৰণ কৰিবলৈ অত্যধিক ক্ষতিভয় গ্ৰহণ কৰিবলৈ উদ্বাউল হৈ উঠে নেকি?

যদি ওপৰৰ প্ৰশ্নবোৰৰ এটাৰো উত্তৰ ধনাত্মক, তেন্তে আপুনিও আচৰণ সম্বন্ধীয় পক্ষপাতিতা (Behavioural Biasness) ৰ পৰা মুক্ত নহয়৷ আচৰণ সম্বন্ধীয় বিত্তৰ চৰ্চা আপোনাৰ বাবে এটা হেঁচুকনি হ’ব পাৰে আপুনি কঢ়িয়াই লৈ ফুৰা অযুক্তিকৰ ধাৰণাবোৰ বুজি পোৱাত৷ অনাগত দিনবোৰত এই বিষয়ে আমি আলোচনা কৰিম৷  তাৰ অংশ হিচাপে অহাবাৰ আমি চাবলৈ যত্ন কৰিম আমাৰ মনটোৱে কেনেদৰে চিন্তা কৰে৷

**********

( লেখাটো অসমীয়া প্ৰতিদিনত ২২ মে, ২০১৪ত প্ৰকাশ পাইছিল)

এগৰাকী মাকৰ মুখত এনে এটা ক্ষোভ মিহলি অভিব্যক্তি কেতিয়াবা হয়তো আপুনিও শুনিছে – ‘এহ্, ল’ৰা-ছোৱালীৰ কিবা এটা ভাল হ’লে সেয়া বাপেকৰ গৌৰৱ, কিন্তু তেওঁ নিবিচৰা কিবা এটা কৰিলেই সৱ মাকৰ দোষ’৷ অথবা পৰীক্ষাগৃহৰ পৰা ওলাই আহি পৰীক্ষা ভাল হ’লে – ‘ফালি দিছো’ আৰু বেয়া হ’লে প্ৰশ্নকাকত টান হোৱা বা বিশেষ অধ্যায়কেইটা শিক্ষকে ভালদৰে নপঢ়োৱাৰ পৰীক্ষাৰ্থী অভিযোগ নশুনাকৈ নিশ্চয় আপুনি থকা নাই৷ প্ৰথম উদাহৰণটোত দেউতাকজন আৰু দ্বিতীয় উদাহৰণটোত পৰীক্ষাৰ্থীজনৰ মানসিকতাৰ কাৰণ মনোবিজ্ঞানৰ ব্যাখ্যামতে ‘ছেলফ্ এট্ৰিবিউচন বায়াছ’৷ অসমীয়াত মই কৈছো – ‘স্ব-আৰোপণ পক্ষপাত’৷ এই পক্ষপাতমূলক দৃষ্টিভংগীৰ প্ৰৰোচনাত এজন ব্যক্তিয়ে সফলতাৰ কৃতিত্ব নিজে দাবী কৰাৰ বিপৰীতে বিফলতাৰ বোজা কিন্তু ল’ব নোখোজে৷ বিফলতাৰ কাৰণ তেতিয়া হৈ পৰে আন বাহিৰা শক্তিৰ প্ৰভাৱ, য’ত তেওঁৰ অলপো দোষ নাই৷

বিনিয়োগকাৰীৰ মাজতো এই স্ব-আৰোপণ পক্ষপাতৰ প্ৰভাৱ বৰ সুলভ৷ বিনিয়োগৰ সিদ্ধান্তই যদি সফলতা আনে তেতিয়া সেয়া হৈ পৰে তেওঁৰ নিজস্ব দক্ষতা, জ্ঞান আদিৰ ফল৷ কিন্তু যেতিয়া সিদ্ধান্তই আকাংক্ষিত ফল দিয়াত ব্যৰ্থ হয, তেতিয়া তাৰ কাৰণ হৈ পৰে ‘শ্বেয়াৰ মাৰ্কেট’, বিশেষ আঁচনিখন অথবা আন কোনো বাহিৰা কাৰকৰ প্ৰভাৱ৷ বহু সময়ত প্ৰাৰম্ভিক সফলতা এজন বিনিয়োগকাৰীৰ বাবে আশীৰ্বাদৰ পৰিবৰ্তে অভিশাপলৈ সলনি হোৱা দেখা যায়৷ বিশেষকৈ যেতিয়া বিনিয়োগকাৰীজনে ধৰিব নোৱাৰে সেই সুফল তেওঁৰ ব্যক্তিগত দক্ষতাৰ বাবে নে সৌভাগ্যৰ বাবে৷ ভাগ্যৰ ঠেলাত অহা সুফলকো ‘স্ব-আৰোপণ পক্ষপাত’ত বন্দী হৈ তেওঁ ব্যাখ্যা কৰিবলৈ লয় সেয়া নিজৰ দক্ষতাৰ বাবেহে সম্ভৱ হ’ল৷ এনেদৰে অহা প্ৰথম দুই-এটা সফলতাই তেওঁক অত্যধিক আত্মবিশ্বাসী কৰি তোলে৷ যিটো ট্ৰেণ্ড বা প্ৰৱণতাৰ বাবে তেওঁ উপকৃত হৈছে বিনিয়োগৰ দীঘলীয়া ইতিহাসলৈ ভুমুকি নমৰাকৈয়ে তেওঁ ভাবিবলৈ ধৰে সেয়া চিৰস্থায়ী৷ তেওঁৰ বিনিয়োগৰ পৰিমাণ ডাঙৰ হৈ গৈ থাকে৷ ট্ৰেণ্ড সলনি হ’লেই তেওঁৰ আটাইতকৈ ডাঙৰ বিনিয়োগটোৱে লোকচানৰ মুখ দেখে৷ বহুজনে এনে প্ৰক্রিয়াতে সমস্ত হেৰুৱাই৷

মানৱসৃষ্ট কোনো ট্ৰেণ্ডেই চিৰস্থায়ী নহয়৷ গুৱাহাটীৰ অভিজ্ঞতাৰ পৰা উদাহৰণ এটা দিছো – বিগত নিৰ্বাচনত ভোটদানৰ দিনা ৰাইজৰ এটা ট্ৰেণ্ড মনত পেলাওকচোন৷ পুৱাৰ ভাগত সৰহসংখ্যক ভোটদান কেন্দ্ৰতে ভীষণ ভীৰ, ইফালে দুপৰীয়া তেনেই সেৰেঙা৷ এয়া হৈছিল বেছিভাগ ভোটদাতাই পুৱাই মানুহ কম আৰু ৰ’দ কোমল হৈ থাকোতেই ভোট দি আহো বুলি ওলাই অহাৰ বাবেই৷ কিন্তু ভৱিষ্যতে যদি অধিকাংশ মানুহে এইবাৰৰ অভিজ্ঞতা মনত পেলাই পুৱাৰ পৰিবৰ্তে দুপৰীয়া ওলাই আহে তেন্তে ছবিখন একেবাৰে সলনি হৈ যাব৷ বিনিয়োগতো একেই কথা খাটে৷ এটা ট্ৰেণ্ডৰ সৃষ্টি হয় যেতিয়া বেছিভাগ বিনিয়োগকাৰীয়ে একেধৰণে কথাবোৰ ভাবিবলৈ আৰম্ভ কৰে৷ অৱশ্যে বিনিয়োগত ট্ৰেণ্ডৰ সোঁতত উটি গ’লে এজন বিনিয়োগকাৰী কেতিয়াবা সাময়িকভাৱে উপকৃত হব পাৰে৷ ধৰক কোনো এটা কোম্পানীৰ শ্বেয়াৰৰ ওপৰত অধিকাংশ বিনিয়োগকাৰীয়েই আস্থা তথা কিনাৰ আগ্ৰহ প্ৰকাশ কৰিছে৷ তেতিয়া সম্ভাৱ্য ক্রেতাৰ সংখ্যাৰ বৃদ্ধিৰ লগে লগে সেই কোম্পানীটোৰ শ্বেয়াৰৰ দাম বজাৰত ঊৰ্ধ্বমুখী হ’ব৷ যেতিয়ালৈকে কোম্পানীটোৰ কিবা বেয়া খবৰ বা অত্যধিক দাম হোৱা বুলি মানুহে কিনিবলৈ আগ্ৰহ নকৰা নহয় তেতিয়ালৈকে সেই দৌৰ অব্যাহত থাকিব৷ কিন্তু যেতিয়া কিবা কাৰণত ট্ৰেণ্ড সলনি হয় তেতিয়া অকল ট্ৰেণ্ডক বিশ্বাস কৰি অত্যধিক ৰিস্ক লৈ কৰা বিনিয়োগবোৰ আটাইতকৈ বেছি ক্ষতিগ্ৰস্ত হয়৷ স্ব-আৰোপণত আৰম্ভ হৈ অত্যধিক আত্মবিশ্বাসলৈ সলনি হোৱা বিনিয়োগকাৰীৰ স্বভাৱটোও এই ক্ষেত্ৰত অন্যতম প্ৰধান দোষী৷

স্ব-আৰোপণ পক্ষপাতে প্ৰৰোচিত কৰা বিনিয়োগকাৰীৰ দুটা কাৰ্যকলাপৰ সম্পৰ্কে ইয়াত চমুকৈ বৰ্ণনা কৰিছো-

অত্যধিক ক্রয়–বিক্রয়ঃ– সকলোৱে জানে বিনিয়োগত লাভ হ’বলৈ হ’লে কম দামত কিনিব লাগে আৰু অধিক দামত বিক্রী কৰিব লাগে৷ শ্বেয়াৰ বজাৰৰ পৰা কোনো কোম্পানীৰ শ্বেয়াৰ কিনা মানে সেই কোম্পানীটোৰ মালিকীস্বত্বৰ এটা অংশ ক্রয় কৰা৷ সাধাৰণ অৱস্থাত যিকোনো ব্যৱসায়ত সম্ভাব্য লাভৰ কথা ভাবি কৰা বিনিয়োগক সময় দিয়াৰ প্ৰয়োজন হয়৷ কিন্তু ইয়াৰ বিপৰীতে অতি সাম্প্ৰতিক ট্ৰেণ্ডৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰি শ্বেয়াৰ বজাৰত কৰা অত্যধিক কিনা-বেচাই এজন ব্যক্তিক দীৰ্ঘসমযজুৰি উপকৃত কৰাৰ সম্ভাৱনা তেনেই ক্ষীণ৷ তদুপৰি লাভ হওক বা নহওক প্ৰতিটো কিনা-বেচাত কিন্তু খৰচ হৈ থাকিব৷ সেয়ে শ্বেয়াৰ বজাৰত অত্যধিক ক্রয়-বিক্রয় প্ৰকৃত বিনিয়োগতকৈ সাম্প্ৰতিক ট্ৰেণ্ডক লৈ বাজী লগোৱাৰ দৰেহে হয়৷

গাঢ় বা ঘনীভূত প’ৰ্টফলিঅ’ :- ক্ষতিভয় বা ৰিস্ক কমোৱাৰ বাবে আমি ইকুইটি বিনিয়োগত ভিন্নতাকৰণ বা ডাইভাৰচিফিকেচনক কৌশল হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰো৷ ইয়াৰ ঠিক ওলোটা কামটো আমি কৰো যেতিয়া নিজৰ সক্ষমতাৰ ওপৰত অত্যধিক আত্মবিশ্বাসী হৈ উঠো৷ তেতিয়া আমি মাত্ৰ কেইটামান শ্বেয়াৰতে সমস্ত ইকুইটি বিনিয়োগ কৰিব খোজো যাতে আমাৰ লাভ সৰ্বাধিক হয়৷ ইয়াকে ঘনীভূত প’ৰ্টফলিঅ’ (Concentrated Portfolio ) বোলা হয়৷ ই বৰ আক্রমণাত্মক কৌশল৷ সাধাৰণতে নিজে কাম কৰা কোম্পানী অথবা ভিতৰুৱা খবৰ জানো বুলি বিশ্বাস কৰা কোম্পানীৰ শ্বেয়াৰৰ ক্ষেত্ৰত বিনিয়োগকাৰীয়ে এনে স্থিতি লয়৷ আন কেতিয়াবা বিগত দিনৰ উদাহৰণকে একমাত্ৰ সম্বল হিচাপে লৈয়ো বহু বিনিয়োগকাৰীয়ে এনে কৰে৷

বস্তুনিষ্ঠ পৰ্যালোচনাই আপোনাক এই পক্ষপাতৰ পৰা অব্যাহতি দিব পাৰে৷ একোটা সময়ৰ অন্তৰে অন্তৰে কৰা পৰ্যালোচনাবোৰত বিগত দিনৰ বিনিয়োগৰ সফলতা আৰু বিফলতাৰ কাৰণ সম্বন্ধে আপোনাৰ উপদেষ্টাৰ লগত আলোচনা কৰক৷ বিনিয়োগ কৰাৰ সময়ত থকা প্ৰত্যাশা আৰু পৰ্যালোচনা কৰা সময়ৰ উপলব্ধিৰ মাজত যদি তফাৎ আছে তেন্তে প্ৰয়োজনীয় ব্যৱস্থা গ্ৰহণ কৰক৷

(১) সুৰেন শইকীয়াই ছিটিবাছত থিয় হৈ যাব লগা হ’লেই অস্বস্তি অনুভৱ কৰে৷ কাষৰ যাত্ৰীজনৰ হাত এখন তেওঁৰ পেণ্টৰ পকেটৰ ওপৰত লাগিলেও ঠেলা-হেঁচা কৰা বুলি ককৰ্থনা কৰে৷ আচলতে এনেকৈ থিয় হৈ কৰা ছিটিবাছ যাত্ৰাত এবাৰ নিজৰ মানিবেগ হেৰুৱাই থৈছে তেওঁ৷ সেয়ে কাকো বিশ্বাস কৰিব নোৱাৰে৷

(২) অচিন্ত্য বৰ্মনে গাড়ী লাহেকৈ চলায় বুলিব নোৱাৰি৷ কিছুদিনৰ আগতে এটা ভয়ংকৰ দুৰ্ঘটনাৰ প্ৰত্যক্ষদৰ্শী হোৱাৰ পাচত তেওঁ গাড়ী অস্বাভাৱিকভাৱে ধীৰ গতিত চলাবলৈ লোৱাটো সকলোৰে দৃষ্টিগোচৰ হৈছিল৷ কিন্তু আজিকালি আকৌ বেগাই চলোৱা হৈছে৷

(৩) ভূমিকম্পৰ জোকাৰণি অনুভৱ কৰিলেই সুপ্ৰিয়া দত্তৰ বুকুৰে ধান বানে৷ যদিও ভূমিকম্পৰ পৰা হোৱা ডাঙৰ ক্ষতিৰ তেওঁ কাহানিও মুখামুখি হোৱা নাই, ভূমিকম্প আহিলেই তেওঁৰ দুচকুত ভাহি উঠে লাটুৰ, নেপাল আদিত হোৱা ভূমিকম্পৰ বিভীষিকাময় ছবি৷ এবাৰ সৰু ভূমিকম্প এটাতে তেওঁ দৌৰা দৌৰি কৰি উজুটিয়াই ভৰিৰ নখ উভালি থৈছে৷

ওপৰৰ উদাহৰণ তিনিটালৈ লক্ষ্য কৰক৷ প্ৰথমটোত শইকীয়াৰ নিজৰ অভিজ্ঞতাই তেওঁক তেনে আচৰণ কৰিবলৈ প্ৰৰোচিত কৰিছে৷ দ্বিতীয়টোত বৰ্মনে নিজে মুখামুখি হোৱা ঘটনাৰ দৃশ্যৰাজিক যেতিয়ালৈকে পাহৰিবলৈ সক্ষম হোৱা নাই তেতিয়ালৈকে অত্যধিক সাৱধান হ’বলৈ গৈ নিজৰ গতি-বেগ মন্থৰ কৰি ৰাখিছে আৰু সেই ঘটনাৰ চাপ যেতিয়াৰে পৰা মন-মগজুৰ পৰা আঁতৰ হ’বলৈ ধৰিছে তেওঁ আকৌ পুৰণি ড্ৰাইভাৰজন হৈ গৈ আছে৷ তৃতীয়টোত শ্ৰীমতী দত্তই ভূমিকম্পৰ ভয়াৱহ ছবি কিছুমান মনত সঞ্চিত কৰি থৈছে৷ ভূমিকম্পৰ সামান্যতম কঁপনিতো সহজেই ক্ষীপ্ৰভাৱে সেইকেইখন ওলাই আহে আৰু বিচলিত হয়৷ কিবা সাদৃশ্য আছে নে তিনিওটা ঘটনাৰ? হয়, সেয়া হৈছে তিনিওজনৰ অত্যধিক প্ৰতিক্রিয়া৷ এনেদৰে নিজৰ অভিজ্ঞতা, সাম্প্ৰতিকতা অথবা নাটকীয় তীব্ৰতা থকা ঘটনাৰ ভিত্তিত প্ৰয়োজনতকৈ বেছি ধৰণে কৰা প্ৰতিক্রিয়াকে ইংৰাজীত এভেইলিবিলিটি বায়াছ বুলি কোৱা হয়৷ অসমীয়াত মই ইয়াক কৈছো – উপলব্ধতা পক্ষপাত৷

বিনিয়োগৰ পৃথিৱীতো বৰ প্ৰভাৱশালী এই উপলব্ধতা পক্ষপাত৷ ইয়াৰ প্ৰভাৱত কোনো বিনিয়োগকাৰীয়ে যদি আতংকিত হৈ শ্বেয়াৰ বজাৰৰ ফালে মূৰ কৰিব নোখোজে, আন কোনোবাজনে আকৌ ইয়াৰ প্ৰভাৱত বজাৰৰ ভালৰ দিনত উত্ৰাৱল হৈ নিজৰ বিনিয়োগক জুৱাৰ সমপৰ্যায়লৈ লৈ যায়৷ দুৰ্ভাগ্য, দীৰ্ঘ সময়ৰ বিনিয়োগত দুয়োধৰণৰ বিনিয়োগকাৰী বঞ্চিত হয় তেওঁ আহৰণ কৰিব পৰাৰ সম্ভাৱনা থকা সৰ্বোত্তম ফলৰ পৰা৷ মন কৰিব, সৰ্বোত্তম (Optimum) মানে বিনিয়োগকাৰীজনে তেওঁ লোৱা ৰিস্কৰ বিপৰীতে সৰ্বোৎকৃষ্ট ফলৰ কথাহে কৈছো, সৰ্বোচ্চ (Maximum)ৰ কথা কোৱা নাই৷ কোনো ব্যক্তিয়ে যদি পূৰ্বতে শ্বেয়াৰ বজাৰত টকা হেৰুওৱাৰ দোহাই দি নিজৰ দীৰ্ঘম্যাদী বিনিয়োগতো ইকুইটিক অন্তৰ্ভূক্ত কৰা নাই, মোৰ অনুৰোধ আপোনালোকৰ সেই বিনিয়োগৰ ঈপ্সিত লক্ষ্যত উপনীত হোৱাৰ সম্ভাৱনা কিমান তাক চাবলৈ অন্ততঃ নাপাহৰিব৷

কিছুমান সাম্প্ৰতিক ঘটনাপ্ৰৱাহে আমাক আছন্ন কৰি ৰখাৰ সক্ষমতা ৰাখে৷ ইয়াত অন্যতম শক্তিশালী মাধ্যম টেলিভিছন আৰু বাতৰিকাকত৷ কিন্তু টেলিভিছন আৰু বাতৰিকাকতৰ সকলো তথ্যই আমাক সঠিক নিৰ্দেশনা দিয়ে বুলি ক’ব নোৱাৰি৷ পৰিবেশনৰ ধৰণটোত আপোনাৰ বাবে গুৰুত্বহীন বাতৰিতে আপুনি উত্তেজিত হ’ব পাৰে৷ পাহৰিলে ভুল কৰা হ’ব যে বাতৰি পৰিবেশন হয় আমি কেনেদৰে আকৰ্ষিত হওঁ তালৈ মূলতঃ লক্ষ্য ৰাখি৷ ধৰক, কালি ছেনছেক্স আছিল ২৫,০০০ পইণ্টত৷ আজি ১,৫০০ পইণ্ট নামিল৷ আজি ৰাতিলৈ টেলিভিছনত অথবা কাইলৈৰ বাতৰিকাকতত তাৰ পৰিবেশনৰ ধৰণটোৱে সহজেই মানুহক আতংকিত কৰিব৷ আপুনি প্ৰত্যক্ষ কৰিব লগা হ’ব পাৰে এনে কিছুমান শিৰোনাম – ‘ৰক্তাক্ত শ্বেয়াৰ বজাৰ’, ‘শ্বেয়াৰ বজাৰত ব্যাপক খহনীয়া’, ‘এদিনতে উধাও হ’ল কেইবা লক্ষ কোটি টকা’ ইত্যাদি ইত্যাদি৷ মূৰে-কপালে হাত দি কম্পিউটাৰৰ মণিটৰত দৃষ্টি ৰখা হতভম্ব বিনিয়োগকাৰীৰ ছবিও থাকিব তাত৷ বিশেষ গভীৰতালৈ নোযোৱালৈকে তেনে একোটা বাতৰিয়ে মানুহক শংকিত কৰিবই৷ শ্বেয়াৰ বজাৰত কোনোদিনে প্ৰৱেশ নকৰা ব্যক্তি এজনেও মাত্ৰ এনে ছবি কিছুমান বুকুত আঁকি ল’লে কাহানিও ইকুইটিক বিশ্বাস নকৰাই স্বাভাৱিক৷ ইকুইটি বিনিয়োগত কালিলৈকে এক লাখ টকা বজাৰ মূল্য হৈ থকা মানুহ এজনৰ বাবে (ধৰা হওক তেওঁ ছেনছেক্স ইনডেক্স ফাণ্ডত বিনিয়োগ কৰিছিল) বজাৰৰ এনে পতনত তেওঁৰ এক লাখ টকা হ্ৰাস পাব ৯৪,০০০ টকালৈ৷ অৰ্থাৎ ৬ শতাংশ ছেনছেক্সৰ পতনত তেওঁৰ বিনিয়োগৰো সমপৰিমাণৰ হ্ৰাস৷ কিন্তু আজিৰ ৯৪ হেজাৰ টকা গড়ে ১২ শতাংশকৈ বাঢ়িলে ১০ বছৰৰ পাচত সেই বিনিয়োগ হ’বগৈ প্ৰায় ২ লাখ ৯২ হেজাৰ টকা৷ কিন্তু ইয়াৰ পৰিবৰ্তে ভয় খায় সেই টকা ৯৪ হেজাৰতে বজাৰৰ পৰা উলিয়াই লৈ যায় আৰু বেংকত ১০ বছৰৰ বাবে ফিক্সড ডিপ’জিট কৰে তেন্তে সেই টকাই গড়ে ৮ শতাংশ সুত পাব বুলি ধৰিলে হ’বগৈ প্ৰায় ২ লাখ ৩ হেজাৰ টকা৷ এই পাৰ্থক্যৰে ব্যক্তিজনে বিত্তীয় লক্ষ্যত উপনীত হ’বগৈ পাৰিবনে? পৰ্যালোচনাৰ বিষয়৷ অৱশ্যে এই কথা ঠিক যে আজিৰ ৯৪ হেজাৰ টকাটো ১০ বছৰৰ পাচত ৩ লাখ টকাৰ আশে-পাশে বা ততোধিক বৃদ্ধি পাবলৈ হ’লে এনেকুৱা একাধিক পতন সহিব লগা হ’ব পাৰে৷ আৰু উত্থান? ১৯৭৯ চনত ১০০ পইণ্টেৰে আৰম্ভ হোৱা ছেনছেক্স আজি প্ৰায় ২৫ হেজাৰ পইণ্টৰ আশে-পাশে হোৱাৰ অৰ্থই হ’ল বাৰ্ষিক গড়বৃদ্ধিৰ হাৰ প্ৰায ১৬ শতাংশ৷ বৰ বৰ হৰফেৰে বুকু কঁপোৱা শব্দ আৰু আতংকিত কৰিব পৰা ছবি কিছুমানে এই তথ্যখিনি বজাৰৰ বেয়া দিনত সততে ঢাকি ৰাখে৷

এভেইলিবিলিটি বায়াছ বা উপলব্ধতা পক্ষপাতক বুজিবলৈ প্ৰত্যেকজন সচেতন বিনিয়োগকাৰীয়ে যত্ন কৰা উচিত৷ শ্বেয়াৰ বজাৰ সম্পৰ্কীয় বাতৰি নিশ্চয় পঢ়ক৷ কিন্তু আপোনাৰ বিত্তীয় পৰিকল্পনাত সেই তথ্যবোৰৰ গুৰুত্ব কেনেকুৱা আৰু সেইবোৰৰ সপক্ষে বা বিপক্ষে স্থিতি ল’লে সামগ্ৰিক প্ৰভাব কেনেকুৱা হ’ব পাৰে তাৰ নিৰ্মোহ বিশ্লেষণ কৰিবলৈ নাপাহৰিব৷
***************

( অসমীয়া প্ৰতিদিন ১৭ মাৰ্চ, ২০১৬ )

 

আপুনি বিশ্বাস কৰে যে ম্যাদ উকলা সামগ্ৰী মানেই ব্যৱহাৰ অযোগ্য৷ সেয়ে বস্তু ক্রয় কৰাৰ আগতে লেবেল পঢ়িবলৈ আপুনি সাধাৰণতে নাপাহৰে৷ কিন্তু যোৱা মাহত ‘অফাৰ’ দেখি শ্বেম্পুৰ ডাঙৰ বটলটো কিনোতে ম্যাদ চাবলৈ নহ’ল৷ আজি প্ৰথমবাৰৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰি উঠাৰ পাচতহে চকু গ’ল – ম্যাদচোন এই যাওঁ যাওঁ৷ এতিয়া ঘূৰাই দিয়াৰো সুযোগ নাই আৰু একো কথা নাই বুলি পাহৰিবলৈও দামটো তেনেই কম নহয়৷ কেনে অনুভৱ হ’ব আপোনাৰ? এবাৰ কল্পনা কৰকচোন৷ প্ৰথমেই সেইদিনা দোকানত দেখুওৱা অসাৱধানতাৰ বাবে টিঙিচকৈ খংটো নুঠিবনে? ম্যাদ উকলিবলৈ যোৱা শ্বেম্পুৰ বটলটোক কেন্দ্ৰ কৰি আপোনাৰ বিশ্বাস আৰু কৰ্মত হৈ যোৱা বিৰোধে মনোজগতত এক অস্বস্তিকৰ পৰিবেশৰ সূচনা কৰিব৷ এই অস্বস্তিখিনি যিমান পাৰি সিমান সোনকালে প্ৰশমন কৰিবলৈ চেষ্টা চলোৱাটো হৈ উঠিব আপোনাৰ বাবে অপৰিহাৰ্য৷ ইয়াৰ বাবে তিনিটা বিকল্প পথ আপোনাৰ সন্মুখত খোলা আছে৷

(১) সামগ্ৰীৰ ম্যাদ সম্বন্ধীয় বিশ্বাসটোকে সলনি কৰক৷ অৰ্থাৎ ম্যাদ উকলিলেও সামগ্ৰী লগে লগে বেয়া হৈ নাযায় বুলি নতুন বিশ্বাস এটা আজিৰে পৰা ৰোপণ কৰক৷ নাইবা

(২) এই নতুন বটলটো ম্যাদ উকলা মাত্ৰকে দলিয়াই দিয়া হ’ব৷ ইয়াৰ বাবদ যি লোকচান হ’ব সেয়া আপোনাৰ অমনোযোগিতাৰ শাস্তি হিচাপে গ্ৰহণ কৰিব৷ নাইবা

(৩) মাত্ৰ শ্বেম্পুৰ ম্যাদ সম্বন্ধে আপোনাৰ পূৰ্বৰ ধাৰণা (পাৰ্চেপ্চন) সলনি কৰিব৷ আপুনি মনটোক বুজাব – শ্বেম্পুতো আৰু খাদ্য-সামগ্ৰী নহয় যে ম্যাদ উকলা মানেই বেয়া হৈ যাব৷

এইদৰে আমাৰ কোনো পূৰ্বৰ বিশ্বাস আৰু নতুনকৈ সম্পাদন কৰা কাৰ্য বা আগমন হোৱা নতুন তথ্যৰ মাজত সংহতি নোহোৱাৰ বাবে যি মানসিক অশান্তি অনুভৱ কৰো তাক ইংৰাজীত কগনিটিভ ডিজ’নেন্স বোলা হয়৷ ইয়াকে মই অসমীয়াত বোধৰ ঐক্যহীনতা বুলি কৈছো৷ যেতিয়াই আমাৰ মনত বোধৰ ঐক্যহীনতা উদ্ভৱ হয়, সেইখিনি আঁতৰাই ভাবৰ সমন্বয় আনিবলৈ মন তৎপৰ হৈ উঠে৷ কাৰণ আমাৰ মনৰ স্বভাৱ এয়ে যে সি একে সময়তে দুটা বিপৰীত বিশ্বাস বা তথ্যৰ বোজা কঢ়িয়াবলৈ ভাল নাপায়৷ কিন্তু সমস্যা হয় তেতিয়া, যেতিয়া মনত বোধৰ সমন্বয় অনাৰ স্বাৰ্থত ভুল বা অপকাৰী সিদ্ধান্তৰেও আমি বহুদূৰ গুচি যাওঁ৷ এই তত্বৰ আৱিস্কাৰক মনোবিজ্ঞানী লিয়ন ফেষ্টিংগাৰে ১৯৫৭ চনত তেওঁৰ কিতাপত ইয়াক বুজাবলৈ এটা সুন্দৰ উদাহৰণ দিছিল৷ চিগাৰেট স্বাস্থ্যৰ পক্ষে ক্ষতিকাৰক বুলি জনা ধূমপায়ীয়ে বোলে নিজকে প্ৰবোধ দিয়ে – ধূমপানৰ পৰা হোৱা লাভ তাৰ সেৱনৰ ফলত হ’ব পৰা স্বাস্থ্যহানিতকৈ বেছি মূল্যৱান৷

বিনিয়োগতো এই বোধৰ ঐক্যহীনতাৰ বাবে হোৱা পক্ষপাত বৰ সুলভ৷ যিহেতু বিনিয়োগকাৰীসকলে বেছিভাগ সময়তে সিদ্ধান্ত ল’বলগা হয় বহুকেইটা বিকল্পৰ মাজৰ পৰা আৰু নিৰ্বাচন নকৰা বিকল্প বেছি ভাল আছিল বুলি পিচত প্ৰমাণ হোৱাৰ অৱকাশো নোহোৱা নহয়৷ তদুপৰি নিৰ্বাচন কৰা বিনিয়োগ দ্ৰব্যবিধৰ বিষয়েও একে সময়তে সপক্ষে আৰু বিপক্ষে খবৰ বজাৰত উপলব্ধ হ’ব পাৰে৷ মুঠতে এজন বিনিয়োগকাৰীৰ মনোজগতত বোধৰ ঐক্যহীনতা সৃষ্টি কৰিব পৰা সমল পদে পদে৷ ধৰক, বিনিয়োগকাৰী এজনে এটা কোম্পানীৰ শ্বেয়াৰত বিনিয়োগ কৰিছিল৷ সেই বিনিয়োগ বহুদিন ধৰি লোকচানতে আছে৷ তেওঁৰ বিত্তীয় উপদেষ্টাই কৈ আছে – বেচি দিয়ক আৰু আজিৰ তাৰিখত ভাল বুলি বিবেচিত হোৱা কোম্পানী এটাত বিনিয়োগ কৰক সেই টকা৷ কিন্তু বিনিয়োগকাৰীজনে সেইটো কাৰ্যকৰী কৰিব পৰা নাই৷ কাৰণ বিক্রী কৰি দিলেই পূৰ্বতে সেয়া ভুল সিদ্ধান্ত আছিল বুলি মানি লোৱা যেন হ’ব৷ বিনিয়োগ কৰা সময়ত তেওঁ কৰা পৰ্যালোচনা শুদ্ধ নাছিল বুলি মানি ল’বলৈ তেওঁ এতিয়াও প্ৰস্তুত হ’ব পৰা নাই৷ এনে পৰিস্থিতিত তেওঁ নিজকে দিয়া বুজনি – ‘এয়াতো মোৰ দীৰ্ঘম্যাদী বিনিয়োগ৷ লোকচান হ’লেও মই অপেক্ষা কৰিম’৷ ইকুইটি বিনিয়োগক সময় দিয়াটো এটা ভাল কৌশল৷ কিন্তু বিশেষ কোম্পানীটোৰ বৰ্তমানৰ স্থিতিৰ পৰ্যালোচনা আৰু একেটা খণ্ডৰ আন ভাল কোম্পানীৰ লগত তাৰ তুলনা নকৰাকৈ দীৰ্ঘম্যাদী বিনিয়োগৰ অংশ হ’ল বুলিয়েই বিনিয়োগ অব্যাহত ৰখা অনুচিত৷ কেতিয়াবা দেখা যায় কিছু বিনিয়োগকাৰীয়ে সেই লোকচানত থকা কোম্পানীটোতে অধিক বিনিয়োগ কৰি গড় দাম কমাবলৈ যায়৷ হয়, বজাৰ পৰি থাকোতে ভাল কোম্পানীত কম দামত বিনিয়োগ কৰিবলৈ পোৱাটো এটা সুযোগ৷ কিন্তু বেয়া কোম্পানীত সেয়া হ’ব অপচয়৷ মুঠৰ ওপৰত আজিৰ তাৰিখতো সেই কোম্পানীটো বিনিয়োগযোগ্য বুলি পতিয়ন যাব পৰাকৈ তথ্য সপক্ষে থকাটো গুৰুত্বপূৰ্ণ৷ অন্যথা বিনিয়োগত ইয়াক কোৱা হয় – ‘ভাল টকাই বেয়া টকাৰ পিচ লোৱা’৷

আচৰণ সম্বন্ধীয় বিত্তত থকা আন বহুকেইটা পক্ষপাতৰ আৰম্ভণি কাৰক হৈছে এই বোধৰ ঐক্যহীনতা৷ উদাহৰণস্বৰূপে অত্যধিক আত্মবিশ্বাস, সমৰ্থন পক্ষপাত, জাকৰ পিচ খেদা মানসিকতা ইত্যাদি৷ সেয়ে ভাল বিনিয়োগকাৰী হোৱাৰ স্বাৰ্থত প্ৰথম কাম হ’ব আপুনি বোধৰ এই ঐক্যহীনতাক উপলব্ধি কৰাটো৷ দ্বিতীয়তে সকলো বিনিয়োগতে আপোনাৰ এটা প্ৰক্রিয়া থকা উচিত৷ কেনে পৰিস্থিতিত কি সিদ্ধান্ত ল’ব সেয়া বিনিয়োগ পৰিকল্পনাৰ অংশ হ’ব লাগে৷ তৃতীয়তে নিজৰ বিশ্বাসৰ বিপৰীতে অহা তথ্যবোৰো গুৰুত্বসহকাৰে বিবেচনা কৰাৰ বাবে প্ৰয়োজনীয় ধৈৰ্য থকাটো বাঞ্ছনীয়৷

( অসমীয়া প্ৰতিদিন, ১৮ ফেব্ৰুৱাৰী,২০১৬ )