সাধাৰণতে আশাই হওক বা আশংকাই হওক আমাক অধিক প্ৰভাৱাম্বিত কৰে শেহতীয়া অভিজ্ঞতাই। আচৰণ সমন্ধীয় বিত্তীয় চৰ্চাত ইয়াক কোৱা হয় ৰিচেন্সি বায়াছ বা সাম্প্ৰতিকতা পক্ষপাত। অতি শেহতীয়াভাৱে যদি ইকুইটিৰ ৰিটাৰ্ন ঋণাত্মক হয় তেন্তে আমি এই সম্পদশ্ৰেণীটোক সন্দেহ কৰিবলৈ লওঁ আৰু যদি শেহতীয়াভাৱে অভাৱনীয়ৰূপত ইকুটি বিনিয়োগকাৰী লাভৱান হোৱা বুলি জানিব পাৰো সামগ্ৰিকভাৱে ইকুইটি শ্ৰেণীটোৰ ওপৰতেই আমি অতি বেছি আশাবাদী হৈ উঠো। কোৱা বাহুল্য যে এনে অভিজ্ঞতা নিৰ্ভৰ বিনিয়োগ সিদ্ধান্তই প্ৰায়েই বিনিয়োগকাৰীক পাছত অসুখী কৰে। যি বিনিয়োগকাৰীজনৰ দীৰ্ঘম্যাদী বিনিয়োগ দৰ্শনত ঋণাত্মক প্ৰভাৱ পেলায়।

মই যদি ইকুইটি মিউচুৱেল ফাণ্ড এটাত বিনিয়োগ কৰো কিমান ৰিটাৰ্ন আশা কৰা উচিত? এইটো এজন নতুন বিনিয়োগকাৰীৰ বাবে গুৰুত্বপূৰ্ণ প্ৰশ্ন। কিন্তু ইয়াৰ উত্তৰ একেষাৰে দিবলৈ অসুবিধা। এই লেখাটোত সেয়ে ইকুইটি মিউচুৱেল ফাণ্ডৰ এজন নতুন বিনিয়োগকাৰীৰ কথা মনত ৰাখি লিখিবলৈ যত্ন কৰিছোঁ। ধৰক, প্ৰশ্ন কৰোঁতাক মই এটা পৰিসৰ ধৰি দিলোঁ – দীৰ্ঘম্যাদী বিনিয়োগকাৰীয়ে ইকুইটি মিউচুৱেল ফাণ্ডৰ পৰা বছৰি চক্ৰবৃদ্ধি হাৰত ১২ ৰ পৰা ১৫ শতাংশ আশা কৰিব পাৰে। ইয়াৰ পাছত আপোনাৰ প্ৰশ্নবোৰ নিশ্চয় হ’ব – দীৰ্ঘম্যাদী মানে কিমান দিন? এনে প্ৰত্যাশাৰ ভিত্তি কি? আদি ইত্যাদি।

প্ৰথমে চাওঁ আহক ইকুইটিত বিনিয়োগ কৰিলে আমালৈ ৰিটাৰ্ন কেনেকৈ আহে। ধৰক মোৰ এটা ব্যৱসায় আছে। মই আপোনাৰ পৰা এটা পৰিমাণৰ টকা বিচাৰিলো আৰু তাৰ বিপৰীতে মোৰ ব্যৱসায়ৰ এটা অংশ আপোনাক দিয়াৰ প্ৰস্তাব দিলোঁ। আপুনি যদি মোৰ প্ৰস্তাবটো গ্ৰহণ কৰে, তেতিয়া ব্যৱসায়ত লাভ হ’লে লাভাংশ নিয়মীয়াকৈ আপোনালৈ গৈ থাকিব আৰু লোকচানত কিন্তু আপুনিও হেৰুৱাবলৈ সাজু থাকিব লাগিব। এইবাৰ ধৰক ব্যৱসায়ৰ অংশ কিনা-বেচা ব্যক্তিগত স্থানত নহৈ এখন বজাৰত হয়। গাঁৱৰ সাপ্তাহিক বজাৰখনলৈ মনত পেলাওক। য’ত গাঁৱলীয়া মানুহে নিজৰ বাৰীৰ উৎপাদিত সামগ্ৰী আনে বিক্ৰী কৰিবলৈ, গ্ৰাহক আহে কিনিবলৈ আৰু কোনোবাই ইচ্ছা কৰিলে ঠাইতে কিনি ঠাইতে বিক্ৰী কৰিব পাৰে। মোৰ ব্যৱসায়ৰ এটা অংশ তেনে এখন হাটত বিক্ৰী কৰিবলৈ আহিলোঁ। দাম শুনালোঁ। গ্ৰাহকে কিনিব খুজিলে মোৰ ব্যৱসায়ৰ অংশ কিনিব পাৰে। লক্ষ্য কৰক, এজন গ্ৰাহকে মোক দিব খোজা দাম নিৰ্ভৰ কৰিব ভৱিষ্যতে ব্যৱসায়টোৱে কি পৰ্যায়ত লাভ কৰাৰ সম্ভাৱনা তেওঁ দেখে তাৰ ওপৰতহে। গাখীৰৰ আশাত মাইকী গৰু কিনাৰ নিচিনা কথা। অতীতৰ লাভ-লোকচানৰ তথ্যই মাত্ৰ ব্যৱসায়টোত হ’ব পৰা লাভ-লোকচানৰ এটা ধাৰণাহে দিব। আহিবলগীয়া সময়ত মোৰ ব্যৱসায়ত লাভৰ সম্ভাৱনা উজ্জ্বল দেখিলে অধিক দাম দিবলৈ গ্ৰাহকে কুণ্ঠাবোধ নিশ্চয় নকৰিব। অৱশ্যে গ্ৰাহকভেদে প্ৰত্যাশা বেলেগ বেলেগ হ’ব। এনেদৰে নিজৰ টকাৰ প্ৰয়োজনতেই হওক বা লাভ-লোকচানৰ নিজস্ব সমীকৰণৰ বাবেই হওক শ্বেয়াৰৰ কিনা বেচা বজাৰত হৈ থাকে। ধৰক, বজাৰত বেলেগ এজন মানুহৰ পৰা আপুনি মোৰ ব্যৱসায়ৰ অংশ এটা কিনিলে। ইয়াৰ ফলত সেই বিনিয়োগকাৰীজনে বিগত সময়চোৱাত মোৰ ব্যৱসায়ৰ পৰা লাভাংশ পোৱাৰ ওপৰিও অন্য এটা ফালৰ পৰাও লাভবান হ’ব যদিহে মোৰ ব্যৱসায়ৰ অংশটো মোৰ পৰা কিনা দামতকৈ তেখেতে আপোনাক অধিক দামত বিক্ৰী কৰিবলৈ সক্ষম হয়। অৰ্থাৎ তেওঁ লাভৱান হোৱাৰ উৎস দুটা – (১) ইতিমধ্যেই পোৱা ব্যৱসায়ৰ লাভাংশ আৰু (২) শ্বেয়াৰ বিক্ৰীৰ জৰিয়তে হোৱা মূলধনী লাভ। এই বজাৰখনৰ সকলো কিনা বেচা একো একোজন দালালৰ যোগেদিয়েই হয়।

ধৰক, বজাৰখনত বিক্ৰী হোৱা বিভিন্ন খণ্ডৰ কিছুমান গুৰুত্বপূৰ্ণ কোম্পানীৰ শ্বেয়াৰৰ বিশেষ অনুপাতত মিহলাই এনে এটা কৃটিম কোম্পানীৰ শ্বেয়াৰ নিৰ্মাণ কৰা হৈছিল যাতে বজাৰখনত ক্ৰয়-বিক্ৰয় হোৱা শ্বেয়াৰৰ মূল্য উত্থান–পতনৰ ইংগিত সামগ্ৰিকভাৱে পোৱা যায়। এই কৃটিম কোম্পানীটোৰ শ্বেয়াৰক সূচকাংক বোলা হয়। বোম্বাই চিকিঅ’ৰিটি একচেঞ্জৰ ‘ছেনছেক্স’ তেনে এটা সূচকাংক। এতিয়া এই সূচকাংকটোৰ সূদীৰ্ঘ দিনৰ বুৰঞ্জী লক্ষ্য কৰিলে আমি সেই বজাৰখনত মানে বম্বে ষ্টক একচেঞ্জত শ্বেয়াৰে দিয়া ৰিটাৰ্নৰ এটা ধাৰণা পাম। ছেনছেক্স আৰম্ভ কৰা হৈছিল ১০০ পইণ্টেৰে ১৯৭৯ চনৰ এক এপ্ৰিল তাৰিখে। ২৯ মাৰ্চ ২০১৯ শুকুৰবাৰে ইয়াৰ মূল্য হৈছিলগৈ ৩৮,৬৭২.৯১।অৰ্থাৎ ৪০ বছৰত বছৰি চক্ৰবৃদ্ধি হাৰত এই উত্থান হৈছে – ১৬.০৬ শতাংশ। এইছোৱা সময়ত ভাৰতে কাৰ্গিল যুদ্ধ, বিভিন্ন অৰ্থনৈতিক মন্দা অৱস্থা আদিৰ মাজেৰে পাৰ হৈ আহিছে। কোনো এজন বিনিয়োগকাৰীয়ে যদি অহা দহ বছৰ সময় লৈ ইকুইটিত বিনিয়োগ আৰম্ভ কৰে এই দীৰ্ঘদিনীয়া ঐতিহাসিক ৰিটাৰ্নৰ আশে-পাশে বা ওপৰত মই উল্লেখ কৰা ১২-১৫ শতাংশ হাৰত ৰিটাৰ্ন পোৱাৰ সম্ভাৱনা আছে নে? অহা সংখ্যাত অন্য কিছুমান তথ্যৰ ভিত্তিত ছবিখন চাবলৈ যত্ন কৰিম।

******

চিপ পদ্ধতিৰে ইকুইটি মিউচুৱেল ফাণ্ডত দীৰ্ঘম্যাদী বিনিয়োগ কৰিবলৈ সুনন্দ শইকীয়া আকৰ্ষিত হৈছিল এবছৰৰ আগেয়ে। বন্ধু মহলত হোৱা কথা-বতৰা, ‘মিউচুৱেল ফাণ্ড চহী হ্যে’ শীৰ্ষক বিজ্ঞাপনেই আছিল সেই আকৰ্ষণৰ মূল কাৰণ। কিন্তু এবছৰৰ শেষত ফাণ্ডৰ ষ্টেটমেণ্ট চাই শইকীয়া হতাশ। জমা কৰা টকাকেইটাতকৈ ফাণ্ডৰ মূল্য তলত আছে। অৰ্থাৎ বিনিয়োগ লোকচানত। শইকীয়াৰ তুলনা – ইয়াতকৈ দেখোন বেংকত ৰেকাৰিং ডিপ’জিট কৰা হ’লেই ভাল আছিল। কম হ’লেও নিশ্চিতভাৱে লাভতেই থাকিলহেঁতেন।

আপুনিও এনে পৰিস্থিতিত একেদৰেই ভাবে নেকি? যদিহে উত্তৰ ধণাত্মক, তেনেহ’লে আপুনি প্ৰথমে নিজস্ব বিনিয়োগ দৰ্শনক পৰ্যালোচনা কৰা দৰকাৰ আছে। প্ৰথম কথা, আপুনি পাহৰিলে নহ’ব যে আপোনাৰ বিনিয়োগ আৰম্ভ হৈছিল দীৰ্ঘম্যাদী লক্ষ্য লৈ। বিনিয়োগৰ পূৰ্বে সেই সময়  ৮-১০ বছৰৰ কম নহ’ব বুলি আপুনি নিশ্চয় নিশ্চিত আছিল। তেন্তে এতিয়া কিয় এবছৰীয়া ৰিটাৰ্ন দেখি বিচলিত হৈছে? দ্বিতীয়তে আপুনি যদি বিনিয়োগৰ পূৰ্বে ইকুটি বজাৰৰ যোৱা দহ বছৰৰ এবছৰীয়া ৰিটাৰ্নৰ ধৰণ লক্ষ্য কৰিলেহেঁতেন, তেতিয়া নিশ্চয় অৱগত হ’লহেঁতেন যে এয়া ইকুইটি শ্ৰেণীটোৰ চৰিত্ৰৰ এটা অংগই। উত্থান-পতনৰ মাজেৰে ইয়াৰ গতি। দীৰ্ঘ সময়ৰ বিনিয়োগৰ শেষত গণনা কৰিলেহে আপুনি ইকুইটিৰ পৰা আকাংক্ষিত ফলৰ আশা কৰিব পাৰে। তৃতীয়তে আপুনি চিপ পদ্ধতিৰে বিনিয়োগ কৰাৰ এটা অন্যতম কাৰণ আছিল – যিহেতু বজাৰ কেতিয়া উঠিব, কেতিয়া নামিব থিৰাঙকৈ পূৰ্বানুমান কৰা সম্ভৱ নহয় সেয়ে ক্ৰয়ৰ দামটোৰ এটা গড় হোৱাটো আপুনি বিচাৰিছিল। যিহেতু বৰ্তমান ফাণ্ডবোৰৰ নেভ (নেট এছেট ভেলু) কমি আছে, সেয়ে আপুনি বেছি ইউনিট ক্ৰয় কৰিবলৈ সক্ষম হৈছে। যিটো ভৱিষ্যতে আপোনাৰ বাবে লাভজনক হিচাবে পৰিগণিত হ’ব।

মই কোৱা নাই যে আপুনি ফাণ্ডকেন্দ্ৰিক একো পৰ্যালোচনাই নকৰিব। সমগোত্ৰীয় ফাণ্ডৰ গড় ৰিটাৰ্নৰ তুলনাত আপোনাৰ ফাণ্ডটোৰ ৰিটাৰ্ন একোটা নিৰ্দিষ্ট সময়ত কিমান তাক চাব পাৰে। অৱশ্যে এবছৰীয়া ফলাফল এটা ইকুটি ফাণ্ড নিৰ্বাচন বা প্ৰত্যাখ্যানৰ বাবে যথেষ্ট নহয়। অন্ততঃ ৩ ৰ পৰা ৫ বছৰ সময়ৰ ভিত্তিত এই তুলনা হোৱা ভাল। কিন্তু যিহেতু এবছৰীয়া অসন্তোষৰ ভিত্তিত এই লেখাটো প্ৰস্তুত কৰা হৈছে সেয়ে আমি বিগত এবছৰৰ তথ্যৰ ওপৰত প্ৰথমে চকু দিম।

ধৰক প্ৰতিমাহৰ এক তাৰিখে এহেজাৰ টকাকৈ ২০১৮ ৰ মাৰ্চৰ পৰা ১২ টা কিস্তি যদি ছেনছেক্সত বিনিয়োগ কৰিলেহেঁতেন তেতিয়া  ২৮ ফেব্ৰুৱাৰী ২০১৯ত তাৰ মূল্য হ’লহেঁতেন ১২,০৬৫.১৯ টকা। মাত্ৰ ১.১৮ শতাংশ ৰিটাৰ্ন। সেই একেখিনি টকা ‘ইণ্ডিয়া ভেলু ৰিচাৰ্চ ইকুইটি – লাৰ্জকেপ’  নামৰ ৪৩ টা লাৰ্জ কেপ ফাণ্ডৰ গড়টোত বিনিয়োগ কৰিলেহেঁতেন তেতিয়া বিনিয়োগৰ মূল্য হ’লহেঁতেন ১১,৮৪৭.৩৩ টকা। অৰ্থাৎ ২.৮০ শতাংশ লোকচান। ঠিক একেদৰে ‘ইণ্ডিয়া ভেলু ৰিচাৰ্চ ইকুইটি– মিডকেপ’ নামৰ ২৯ টা মিডকেপ ফাণ্ডৰ গড়ৰ মূল্য হ’লহেঁতেন ১১,২৪৭.৪২ টকা।অৰ্থাৎ ১৪.২৩ শতাংশ লোকচান। ‘ইণ্ডিয়া ভেলু ৰিচাৰ্চ ইকুইটি – স্মলকেপ’ নামৰ ৪৪ টা স্মলকেপ ফাণ্ডৰ গড়ত কৰা বিনিয়োগৰ বজাৰ মূল্য হ’লহেঁতেন ১০,৭৪৯.৬৪ টকা। লোকচান ২৪.৩০ শতাংশ। এতিয়া আপুনি নিজৰ ফাণ্ডটো কোনটো শ্ৰেণীৰ তাক জানি লৈ এইখিনি তথ্যৰ লগত তুলনা কৰিব পাৰে। হতাশজনক? অন্য এখন ছবি চাওঁ আহক।

এই একে পৰিমাণৰ বিনিয়োগ কোনোবাই যদি ২০১০ৰ মাৰ্চৰ পৰা ২০১১ৰ ফেব্ৰুৱাৰীৰ ভিতৰত ওপৰোক্ত ছেনছেক্স, লাৰ্জকেপ, মিডকেপ আৰু স্মলকেপ ফাণ্ডৰ গড় তিনিটাত কৰিলেহেঁতেন, তেতিয়াও ৰিটাৰ্নৰ হাৰ হ’লহেঁতেন ক্ৰমে -৫.৯৮, -৬.৬৯, -২০.৩৯ আৰু -২৪.৩১ শতাংশ। ধৰক কিছু সংখ্যক লোকে এনে ঋণাত্মক ৰিটাৰ্নৰ অশান্তিকো হজম কৰি বিনিয়োগ অব্যাহত ৰাখিলে। তেওঁলোকৰ ৫ বছৰীয়া বিনিয়োগৰ শেষত অৰ্থাৎ ২৮ ফেব্ৰুৱাৰী ২০১৫ত মাহে এহেজাৰকৈ ৬০ মাহত বিনিয়োগ হোৱা ৬০ হাজাৰ টকাৰ বজাৰমূল্য  হৈছিলগৈ ক্ৰমে ৯০,১০৫.৭৯ টকা, ৯২,৪৮৩.১৭ টকা, ১,১৫,০৮৯.৮৬ টকা আৰু ১,১৮,৮৩১.৯২ টকা। চক্ৰবৃদ্ধি হাৰত ৰিটাৰ্নৰ হাৰ ক্ৰমে ১৫.৬৩ শতাংশ, ১৬.৫৭ শতাংশ, ২৪.৩১ শতাংশ আৰু ২৫.৪১ শতাংশ। অৰ্থাৎ যিসকলে বেয়া সময়খিনি সাহসেৰে অতিক্ৰম কৰিলে তেওঁলোকে তাৰ পুৰস্কাৰ পৰৱৰ্তী কালত লাভ কৰিলে। লক্ষণীয় যে এয়া সামগ্ৰিকভাৱে এটা সূচকাংক আৰু ইকুইটি ফাণ্ডৰ তিনিটা বিভাগৰ গড় প্ৰদৰ্শনহে।

এইখিনি তথ্যয়ো যদি আপোনাক নিজৰ দীৰ্ঘম্যাদী লক্ষ্যৰে কৰা মিউচুৱেল ফাণ্ডৰ বিনিয়োগ চলাই নিবলৈ উৎসাহী কৰা নাই, তেনেহ’লে মই ক’বলৈ বাধ্য যে আপোনাৰ ৰিস্ক গ্ৰহণ কৰিব পৰা ক্ষমতা ইকুইটি বিনিয়োগৰ বাবে উপযোগী নহয়। কোনো বিনিয়োগ উপদেষ্টাৰ লগত পৰামৰ্শ কৰি নিজৰ ৰিস্ক গ্ৰ্হণ কৰিব পৰা ক্ষমতাৰ লগত খাপ খোৱাকৈ নিজৰ বিনিয়োগ সজাওক।

******

ছেভিংছ একাউণ্ট, বেংক ফিক্সড ডিপ’জিট, ৰেকাৰিং ডিপ’জিট আদিৰ সমতুল্য মিউচুৱেল ফাণ্ডত কি আছে বুলি প্ৰশ্ন কৰিলে আপুনি চাব লাগিব মিউচুৱেল ফাণ্ডৰ ডেট ফাণ্ডৰ কেটেগৰীটোলৈ।অনাগত সময়বোৰত এইটো কেটেগৰীৰ কোনবোৰ ফাণ্ড আপোনাৰ বাবে উপযোগী হ’ব তাক বিচাৰ কৰাৰ বাবে ইয়াৰ উপভাগবোৰৰ বিষয়ে জনাটো একান্ত প্ৰয়োজন। ঋণজতীয় সম্পদৰ মিউচুৱেল ফাণ্ডবোৰক শেহতীয়াভাৱে ছেবিৰ নিৰ্দ্দেশত হোৱা শ্ৰেণীবদ্ধকৰণত মুঠ ১৬ টা উপভাগত বিভক্ত কৰা হৈছে আৰু সেইবোৰ হ’ল –

অভাৰ-নাইট ফাণ্ড : বেংকৰ কাৰেণ্ট বা ছেভিংছ একাউণ্টৰ প্ৰায় সমপৰ্যায়ৰ ফাণ্ড।আটাইতকৈ কম ৰিস্ক থকা মিউচুৱেল ফাণ্ডৰ কেটেগৰী। ফাণ্ডৰ টকা মাত্ৰ এটা দিনৰ মেচিঅ’ৰিটি থকা বিত্তীয় দ্ৰব্যতহে বিনিয়োগ কৰিব পাৰিব।সুতৰ হাৰৰ উত্থান-পতনৰ ফলত হ’ব পৰা লাভ-লোকচানৰ সম্ভাৱনা ন্যূনতম, প্ৰায় নাই বুলিবই পাৰি।

লিকুইড ফাণ্ড : এইটো উপভাগৰ ফাণ্ডে যিবিলাক ঋণজাতীয় বিত্তীয় দ্ৰব্যত বিনিয়োগ কৰিব, সেইবিলাকৰ মেচিঅ’ৰিটি বা পূৰঠ হোৱাৰ সময় ৯১ দিনতকৈ বেছি হ’ব নোৱাৰিব।বিনিয়োগৰ যি অংশ আপুনি ছেভিংছ একাউণ্টতকৈ অলপ বেছি ৰিটাৰ্নৰ বাবে ৰাখিব বিচাৰে এইটো উপ-বিভাগ সেইটো উদ্দেশ্যৰ বাবে উপযোগী।

ইয়াৰ পাচৰ উপভাগকেইটা আলোচনা কৰাৰ পূৰ্বে আমি এটা নামৰ বিষয়ে অলপ জানি লোৱাটো আৱশ্যক হ’ব – ‘মেক’লে ডিউৰেচন’।বণ্ডজাতীয় বিত্তীয় দ্ৰব্যৰ চৰিত্ৰ প্ৰকাশ কৰা ই এটা সংখ্যা, যাক বছৰত প্ৰকাশ কৰা হয়।খুব চমুকৈ ক’বলৈ গ’লে এটা বণ্ডত বিনিয়োগ কৰা ধন বা ধাৰলৈ দিয়া ধন সুতে-মূলে যিটো ‘নগদ ধনৰ প্ৰবাহ’ বা কেশ্ব ফ্ল’ত উভতি আহিব, তাৰ ‘ভৰযুক্ত গড় সময়’কে মেক’লে ডিউৰেচন বোলা হয়।অধিক গভীৰতালৈ নগৈ ব্যৱহাৰিক দিশলৈ লক্ষ্য ৰাখি এটা কথা জানিলেই যথেষ্ট যে কোনো ফাণ্ডৰ মেক’লে ডিউৰেচন যিমানে বেছি হ’ব, সেই ফাণ্ড সিমানেই অধিক সুতৰ হাৰৰ পৰিবৰ্তনত সংবেদনশীল হ’ব।অৰ্থাৎ চলিত সুতৰ হাৰ বৃদ্ধি ঘটিলে ফাণ্ডৰ মূল্য কমিব আৰু কমিলে ফাণ্ডৰ মূল্য বাঢ়িব।কাৰণ ফাণ্ডৰ মূল্য আৰু সুতৰ হাৰৰ সম্পৰ্ক ব্যস্তানুপাতিক।এতিয়া আহক বাকী উপভাগকেইটালৈ আগবাঢ়ো –

আলট্ৰা ছৰ্ট ডিউৰেচন ফাণ্ড :  এইটো উপভাগত বিনিয়োগকাৰীৰ ধন ডেট আৰু মনি মাৰ্কেটৰ  দ্ৰব্যত বিনিয়োগ কৰা হয়। নতুন নিয়ম অনুসৰি প’ৰ্টফলিঅ’টোৰ মেক’লে ডিউৰেচন তিনি মাহৰ পৰা ছমাহৰ ভিতৰত থাকিব লাগিব।

ল’ ডিউৰেচন ফাণ্ড(Low Duration Fund) : এই উপভাগটোৰ বাবে ডেট আৰু মনি মাৰ্কেটৰ দ্ৰব্যত বিনিয়োগ কৰিবলগীয়া প’ৰ্টফলিঅ’টোৰ মেক’লে ডিউৰেচন ছমাহৰ পৰা এবছৰৰ ভিতৰত হ’ব লাগিব।

মনি মাৰ্কেট ফাণ্ড : সৰ্বাধিক এবছৰৰ ভিতৰত পূৰঠ হ’বলগীয়া মনি মাৰ্কেটৰ বিত্তীয় দ্ৰব্যত বিনিয়োগ কৰিব লাগিব।

ছৰ্ট ডিউৰেচন ফাণ্ড : এইটো উপভাগত থাকিবলগীয়া ফাণ্ডবিলাকৰ ঋণ সম্পদসমূহৰ গড় মেক’লে ডিউৰেচন একৰ পৰা তিনি বছৰৰ ভিতৰত থাকিব লাগিব।

মিডিয়াম ডিউৰেচন ফাণ্ড : মেক’লে ডিউৰেচন তিনিৰ পৰা চাৰি বছৰৰ ভিতৰত থাকিব লাগিব।

মিডিয়াম টু লং ডিউৰেচন : মেক’লে ডিউৰেচন চাৰিৰ পৰা সাত বছৰৰ ভিতৰত ৰাখিব লাগিব।

লং ডিউৰেচন ফাণ্ড : প’ৰ্টফলিঅ’ৰ মেক’লে ডিউৰেচন ৭ বছৰতকৈ অধিক ৰাখিব লাগিব।

ডাইনেমিক বণ্ড ফাণ্ড : যিকোনো ডিউৰেচনৰ প’ৰ্টফলিঅ’ ৰাখিবলৈ এই ফাণ্ড স্বাধীন।পৰিবেশ পৰিস্থিতি চাই ফাণ্ড মেনেজাৰে সিদ্ধান্ত ল’ব।

ক’ৰ্পৰেট বণ্ড ফাণ্ড : সৰ্বনিম্ন ৮০ শতাংশ প’ৰ্টফলিঅ’ সৰ্বোচ্চ ৰেটিংপ্ৰাপ্ত ক’ৰ্পৰেটত বণ্ডত বিনিয়োগ হ’ব লাগিব।

ক্ৰেডিট ৰিস্ক ফাণ্ড : উচ্চ মানৰ ৰেটিং থকা ঋণপত্ৰবোৰৰ সুতৰ পৰিমাণ কম।যিমানে ৰেটিং কমি যাব সুত বাঢ়ি যায়।এতিয়া এইটো উপভাগত ফাণ্ড মেনেজাৰে অন্ততঃ ৬৫ শতাংশ বিনিয়োগ কৰিব লাগিব সৰ্বোচ্চ ৰেটিং নোপোৱা বণ্ড বা ঋণপত্ৰত।কম ৰেটিংপ্ৰাপ্ত অথচ নিৰ্ভৰযোগ্য কোম্পানী নিৰ্বাচন কৰিব পৰাতেই ফাণ্ড মেনেজাৰৰ দক্ষতা আৰু বিনিয়োগকাৰীৰ অতিৰিক্ত লাভ নিৰ্ভৰশীল।

বেংকিং এণ্ড পি এছ ইউ ফাণ্ড : বেংক আৰু ৰাজহুৱা খণ্ডৰ উদ্যোগক টকা ধাৰলৈ দিয়ে এই ফাণ্ডে।উল্লিখিত খণ্ডৰ ঋণপত্ৰত নিম্নতম ৮০ শতাংশ বিনিয়োগ বাধ্যতামূলক।ৰিস্ক কম।

গিল্ট ফাণ্ড : বিভিন্ন মেচিঅ’ৰিটি পিৰিয়ড থকা চৰকাৰী খণ্ডৰ বা ‘জিচেক’ বণ্ডত অন্ততঃ ৮০ শতাংশ বিনিয়োগ কৰিব লাগিব।

গিল্ট ফাণ্ড উইথ টেন ইয়েৰ কণষ্টেণ্ট ডিউৰেচন : অন্ততঃ ৮০ শতাংশ বিনিয়োগ চৰকাৰী বণ্ডত হ’ব লাগিব। পৰ্টফলিঅ’ৰ মেক’লে ডিউৰেচন ১০ বছৰ হ’ব লাগিব।

ফ্ল’টাৰ ফাণ্ড : অন্ততঃ ৬৫ শতাংশ ধন ‘ফ্লটিং ৰেট ইনষ্ট্ৰুমেণ্ট’(Floating Rate Instrument)ত বিনিয়োগ কৰিব লাগিব।

*************

মিউচুৱেল ফাণ্ডৰ আঁচনিসমূহৰ নতুনকৈ কৰা শ্ৰেণীবদ্ধকৰণ আৰু যুক্তিসংগতকৰণৰ অংশ হিচাপে ইকুইটি আঁচনিবোৰক ১০ টা উপভাগত বিভক্ত কৰা হৈছে। আজি আমি এই ইকুইটি গ্ৰুপটোত চকু দিম, লগতে ৰিস্ক আৰু ৰিটাৰ্ন সম্পৰ্কৰ ফালৰ পৰাও ইহঁতবোৰৰ পাৰ্থক্য চাবলৈ যত্ন কৰিম।ৰিস্ক আৰু ৰিটাৰ্নৰ সম্পৰ্ক সমানুপাতিক।অৰ্থাৎ যি বিনিয়োগত ৰিটাৰ্নৰ সম্ভাৱনা বেছি, তাত ৰিস্কো অধিক।ৰিস্ক কম থাকিলে ৰিটাৰ্নৰ সম্ভাৱনাও কম হোৱাটো স্বাভাৱিক। আগৰ সংখ্যাটোত মই ছেবিৰ নতুন নিয়ম মতে লাৰ্জ কেপ ফাণ্ড, মিড কেপ ফাণ্ড আৰু স্মল কেপ ফাণ্ডৰ সংজ্ঞা দিছিলো (পূৰ্বৰ সেই সংখ্যাটো নপঢ়াসকলে মোৰ ব্লগ www.bhaskarjb.comত গৈ পঢ়িব পাৰে)। সেই অনুসৰি ক’ব পৰি যে লাৰ্জ কেপ ফাণ্ডত কৰা বিনিয়োগৰ ৰিস্ক মিড কেপ ফাণ্ডতকৈ কম আৰু মিড কেপ ফাণ্ডত কৰা বিনিয়োগৰ ৰিস্ক স্মল কেপ ফাণ্ডতকৈ কম। স্বাভাৱিকভাৱেই ৰিটাৰ্নৰ সম্ভাৱনাও একেটা ক্ৰমতেই থাকিব। এই তিনিটা উপভাগৰ বাহিৰেও আনকেইটা হ’ল –

মাল্টি কেপ ফাণ্ড : ইকুইটিত বিনিয়োগ সৰ্বনিম্ন ৬৫ শতাংশ। এইটো কেটেগৰী পূৰ্বৰ দৰেই আছে। লাৰ্জ কেপ, মিড কেপ, স্মল কেপ সকলো কোম্পানীতেই বিনিয়োগ কৰিবলৈ ফাণ্ড মেনেজাৰ স্বাধীন। সুযোগ-সুবিধা বুজি ফাণ্ড মেনেজাৰে সিদ্ধান্ত ল’ব। নিশ্চিতভাৱেই লাৰ্জ কেপ ফাণ্ডতকৈ ৰিস্ক আৰু ৰিটাৰ্নৰ সম্পৰ্কত এইটো কেটেগৰী আগত থাকিব।

লাৰ্জ এণ্ড মিড কেপ ফাণ্ড : অন্ততঃ ৩৫ শতাংশ বিনিয়োগ লাৰ্জ কেপ কোম্পানীৰ শ্বেয়াৰ বা তেনেজাতীয় সম্পদত ৰাখিব লাগিব। সৰ্বনিম্ন ৩৫ শতাংশ বিনিয়োগ থাকিব লাগিব মিড কেপ কোম্পানীৰ শ্বেয়াৰ অথবা তেনেজাতীয় সম্পদত। মাল্টি কেপ ফাণ্ডতকৈ ৰিস্ক আৰু ৰিটাৰ্ন কম হ’ব।

ডিভিডেণ্ড ইল্ড ফাণ্ড : শ্বেয়াৰ বা ইকুইটিত বিনিয়োগ কৰিলে বিনিয়োগকাৰীয়ে লাভাংশ বা ডিভিডেণ্ড পায়। যিবিলাক কোম্পানীৰ ডিভিডেণ্ড বিতৰণৰ হাৰ বেছি (ধৰক, ছেনচেক্স, নিফটি আদি সূচকাংকৰ গড় মানতকৈ)সিহঁতক  উচ্চ ডিভিডেণ্ড ইল্ডৰ কোম্পানী বুলি কোৱা হয়। এইটো উপভাগৰ অন্তৰ্গত মিউচুৱেল ফাণ্ডে প্ৰধানকৈ  বিনিয়োগ কৰিব উচ্চ ডিভিডেণ্ড ইল্ডৰ কোম্পানীত। কাৰণ এইবোৰ কোম্পানীৰ নগদ ধন প্ৰবাহ (কেছ ফ্ল’) সুস্থিৰ। শ্বেয়াৰ বজাৰৰ বেয়া দিনতো ডিভিডেণ্ড বিতৰণ কৰিবলৈ সক্ষম। অৱশ্যে বজাৰৰ ভালৰ দিনত উত্থান ইহঁতৰ কম হ’ব পাৰে।

ভেলু ফাণ্ড আৰু কণ্ট্ৰা ফাণ্ড: মিউচুৱেল ফাণ্ড হাউছবোৰে ইহঁতৰ যিকোনো এটাহে ৰাখিব পাৰিব। ভেলু ফাণ্ডৰ বিনিয়োগত ফাণ্ড মেনেজাৰে ‘ভেলু বিনিয়োগ কৌশল’ অৱলম্বন কৰিব লাগিব। অৰ্থৎ এনে শ্বেয়াৰত বিনিয়োগ কৰিব লাগিব যাৰ বজাৰ মূল্য আজিৰ তাৰিখত কমি আছে।কিন্তু সেই কোম্পানীৰ ভৱিষ্যত উজ্জ্বল।‘কণ্ট্ৰা বিনিয়োগ কৌশলো’ ভেলু বিনিয়োগ কৌশলৰ দৰেই। ভাল কোম্পানীক অস্থায়ী বেয়া দিনত সস্তাত কিনিবলৈ চেষ্টা কৰা হয়।

ফ’কাছড ফাণ্ড : সাধাৰণতে এটা ফাণ্ডে কিমান কোম্পানীত বিনিয়োগ কৰিব তাৰ উচ্চ সীমা বান্ধি দিয়া নাথাকে। কিন্তু এইটো উপভাগত উচ্চ সীমা ধৰি দিয়া হৈছে।সৰ্বোচ্চ ৩০ টা কোম্পানীৰ ষ্টক বা শ্বেয়াৰত বিনিয়োগ কৰিব পাৰিব। বিত্তীয় ভাষাত ‘ঘনীভূত বাজি’। ইকুইটি বা তেনেজাতীয় সম্পদত সৰ্ব নিম্ন ৬৫ শতাংশ বিনিয়োগ কৰিব লাগিব।

চেক্টৰেল আৰু থিমেটিক ফাণ্ড : কোম্পানীবোৰক তেওঁলোকৰ ব্যৱসায় অনুযায়ীও ভাগ কৰিব পাৰি। উদাহৰণস্বৰূপে বেংকবিলাক বেংকিং খণ্ড বা বেংকিং ছেক্টৰৰ অন্তৰ্গত, দৰৱ বনোৱা কোম্পানীবোৰক একেলগে কোৱা হয় ফাৰ্মা ছেক্টৰ। এতিয়া কোনো ফাণ্ডে যদি এটা বিশেষ ছেক্টৰতহে বিনিয়োগ কৰিব বিচাৰে তেন্তে সিহঁতক কোৱা হ’ব ছেক্টৰেল ফাণ্ড। ইকুইটি ফাণ্ডৰ আটাইতকৈ বেছি ৰিস্ক থকা কেটেগৰী হিচাপে ধৰা হয় এই ছেক্টৰেল ফাণ্ডক। কাৰণ নিৰ্দিষ্ট ব্যৱসায় খণ্ডটোৰ ভাল বা বেয়া দিনৰ ওপৰতেই ইহঁতৰ ৰিটাৰ্ন নিৰ্ভৰশীল। কিন্তু ইয়াৰ বিপৰীতে এটা বৈচিত্ৰ্যপূৰ্ণ বা ডাইভাৰচিফাইড ফাণ্ডে বিভিন্ন ব্যৱসায় খণ্ডত বিনিয়োগ কৰিব পাৰে। এটা খণ্ডৰ বেয়া দিনত আন এটাৰ ভাল দিনেৰে উপকৃত হয়। অৱশ্যে বিশেষ ব্যৱসায়িক খণ্ডটোলৈ সুদিন আহিলে সেই খণ্ডটোৰ নামত নিৰ্মাণ হোৱ ছেক্টৰেল ফাণ্ডলৈও খুব ভাল দিন আহে আৰু সি সাংঘাতিক ৰিটাৰ্ন লাভ কৰে।

থিমেটিক ফাণ্ডো ছেক্টৰেল ফাণ্ডৰ সমগোত্ৰীয়ই। এটা থিম বা বিষয়ৰ লগত জড়িত খণ্ডকেইটাত বিনিয়োগ কৰে।উদাহৰণস্বৰূপে আন্তঃগাঁথনিবিষয়ক ফাণ্ডে ইয়াৰ লগত জড়িত নিৰ্মাণ, আভিযান্ত্ৰিক, শক্তি, সৰবৰাহ আদি বিভিন্ন খণ্ডৰ কোম্পানীত বিনিয়োগ কৰে।

ইকুইটি লিংক ছেভিংছ স্কীম : মূলতঃ বছেৰেকীয়া আয়কৰ কমাবলৈ উপযোগী হোৱাকৈ এইখন আঁচনি তৈয়াৰ কৰা হৈছে।বিনিয়োগৰ পাচত তিনি বছৰলৈ সেই ধন উঠাব নোৱাৰি। আঁচনিখনৰ ৮০ শতাংশ সম্পদ ইকুইটি বা ইকুইটিৰ লগত জড়িত বিত্তীয় দ্ৰব্যত জমা থোৱাটো বাধ্যতামূলক।

**********

শেহতীয়াকৈ আপোনালৈ অহা মিউচুৱেল ফাণ্ডৰ ষ্টেটমেণ্টত কোনোবা ফাণ্ডৰ নাম সলনি হোৱা লক্ষ্য কৰিছে নেকি? ধৰক ‘এইচ ডি এফ চি টপ ২০০ ফাণ্ড’টো আপোনাৰ প’ৰ্টফলিঅ’ত আছিল। কিন্তু শেহতীয়া ষ্টেটমেণ্টটোত সেই ফাণ্ডটোৰ নাম লিখা আছে – ‘এইছ ডি এফ চি টপ ১০০ ফাণ্ড’।কিন্তু কিয় এই পৰিবৰ্তন? ফাণ্ডটোৰ চৰিত্ৰত কিবা পৰিবৰ্তন আহিব নেকি? এইবিলাক নিশ্চয় যুক্তিসংগত প্ৰশ্ন।আহক, আজি এই বিষয়টোৰ সন্দৰ্ভত আলোচনা আৰম্ভ কৰোঁ।

একেষাৰে ক’বলৈ গ’লে ছিকিউৰিটি এণ্ড এক্সচেঞ্জ ব’ৰ্ড অব ইণ্ডিয়া, চমুকৈ ছেবিয়ে ৬ অক্টোবৰ ২০১৭ ত জাৰি কৰা এখন চাৰ্কুলাৰৰ বাবেই আহিছে এই পৰিৱৰ্তন।ভাৰতীয় মিউচুৱেল ফাণ্ড উদ্যোগৰ নিয়ন্ত্ৰক ছেবিয়ে লক্ষ্য কৰিলে যে ভাৰতত উপলব্ধ ৪০ টাতকৈ অধিক ফাণ্ড হাউছৰ বিভিন্ন ধৰণৰ ফাণ্ড আৰু সিহঁতৰ বেলেগ বেলগ নামকৰণত এজন সাধাৰণ বিনিয়োগকাৰীৰ বাবে এইটো কঠিন হৈ পৰিছে যে তেওঁ কেনেকুৱা ধৰণৰ ফাণ্ডত বিনিয়োগ কৰিছে তাক জনা আৰু সমগোত্ৰীয় ফাণ্ডৰ লগত তাৰ তুলনা কৰাটো।ধৰক দুটা কোম্পানীৰ দুটা ইকুইটি ফাণ্ড।কোম্পানী দুটাৰ নিজস্ব সংজ্ঞাত দুয়োটাই লাৰ্জ কেপ ফাণ্ড।এটাই বজাৰৰ মূলধনৰ ভিত্তিত প্ৰস্তুত কৰা অধোগামী তালিকা এখনৰ প্ৰথম এশটা কোম্পানীৰ ভিতৰত বিনিয়োগ কৰে আৰু আনটোৱে কৰে প্ৰথম দুশটাৰ ভিতৰত।এতিয়া দুয়োটাৰে মাজত তুলনা যুক্তিসংগতনে? যদি দ্বিতীয়টো ফাণ্ডত অধিকাংশ বিনিয়োগ তালিকাখনৰ ১০১ৰ পৰা ২০০ৰ ভিতৰত থকা কোম্পানীত আছে, তেতিয়া হ’লে নিশ্চয় নহয়।এনেধৰণৰ সমস্যাবোৰ দূৰ কৰিবলৈকে আহিল ওপৰত উল্লেখ কৰা ছেবিৰ চাৰ্কোলাৰখন।

চাৰ্কুলাৰখনত উল্লেখ কৰা অনুসৰি মিউচুৱেল ফাণ্ডৰ আঁচনিসমূহক মুলতঃ ৫ ভাগত বিভক্ত কৰা হৈছে।

১) ইকুইটি স্কীম (ইকুইটি আঁচনি)

২) ডেট স্কীম (ঋণ সম্পদৰ আঁচনি)

৩) হাইব্ৰীড স্কীম (সংকৰ আঁচনি)

৪) ছলিউচন অৰিয়েণ্টেড স্কীম (সমাধান ভিত্তিক আঁচনি) আৰু

৫)আদাৰ স্কীম (অন্যান্য আঁচনি)

ইকুইটি আঁচনি সম্পৰ্কে আলোচনা কৰিবলৈ যোৱাৰ পূৰ্বে ‘মাৰ্কেট কেপিটেলাইজেচন’ বা বজাৰ মূলধনীকৰণ ধাৰণাটোৰ সম্বন্ধে অৱগত হোৱাৰ প্ৰয়োজন হ’ব।কোনো এটা কোম্পানীৰ সমূহ শ্বেয়াৰৰ আজিৰ তাৰিখত বজাৰ মূল্য যিমান হ’ব তাকেই কোম্পানীটোৰ সম্পূৰ্ণ মাৰ্কেট কেপিটেলাইজেচন বোলা হয়।ধৰক, কোম্পানী এটাৰ মুঠ শ্বেয়াৰৰ সংখ্যা ১০,০০০, একোটা শ্বেয়াৰৰ মূল্য আজিৰ তাৰিখত যেনিবা ১০০ টকা।তেতিয়াহ’লে সেই কোম্পানীটোৰ সম্পূৰ্ণ মাৰ্কেট কেপিটেলাইজেচন ১০,০০০ X ১০০ = ১০,০০,০০০ টকা।

এতিয়া ছেবিৰ নতুন নীতি অনুসৰি –

১) লাৰ্জ কেপ ইকুইটি ফাণ্ড অৰ্থাৎ ডাঙৰ কোম্পানীৰ ফাণ্ড হ’বলৈ হ’লে কোনো এটা ফাণ্ডে তাৰ অন্ততঃ ৮০ শতাংশ সম্পদ ৰাখিব লাগিব মাৰ্কেট কেপিটেলাইজেচনৰ ভিত্তিত ডাঙৰৰ পৰা সৰুলৈ তৈয়াৰ কৰা তালিকাৰ প্ৰথম ১০০ টা কোম্পানীৰ শ্বেয়াৰত।

২) মিড কেপ ইকুইটি ফাণ্ড অৰ্থাৎ মধ্যমীয়া কোম্পানীৰ ফাণ্ড হ’বলৈ হ’লে সেই ফাণ্ডটোৱে কৰা বিনিয়োগৰ ৬৫ শতাংশ শ্বেয়াৰ হ’ব লাগিব উপৰোক্ত তালিকাখনৰ ১০১ ৰ পৰা ২৫০ নম্বৰত স্থান পোৱা কোম্পানীবোৰৰ ভিতৰত।

৩) স্মল কেপ বা সৰু কোম্পানীৰ ফাণ্ড হ’বলৈ হ’লে সেই ফাণ্ডে কৰা বিনিয়োগৰ অন্ততঃ ৬৫ শতাংশ শ্বেয়াৰ অধোগামী তালিকাখনৰ ২৫০ ৰ তলত স্থান পোৱা কোম্পানীত বিনিয়োগ হ’ব লাগিব ।

সেই তালিকাখন কোনে প্ৰস্তুত কৰিব? ছেবিৰ নিৰ্দেশ অনুসৰি তালিকাখন প্ৰস্তুত কৰিব লাগিব এছ’চিয়েচন অব মিউচুৱেল ফাণ্ড ইন ইণ্ডিয়া, চমুকৈ “এম্ফি” নামৰ সংস্থাটোৱে।সেই তালিকাখন প্ৰস্তুত কৰিবলৈ যাওঁতে এম্ফিয়ে মানি চলিবলগীয়া নিয়মসমূহ এনেধৰণৰ –

ক)যদিহে কোম্পানীটো একাধিক স্বীকৃতিপ্ৰাপ্ত ষ্টক এক্সচেঞ্জত তালিকাভুক্ত হৈ থাকে তেন্তে মাৰ্কেট কেপিটেলাইজেনৰ বাবে গড় লোৱা হ’ব।উদাহৰণস্বৰূপে ৩১ ডিচেম্বৰ, ২০১৭ ৰ তালিকাখনৰ প্ৰথম স্থানত থকা ‘ৰিলায়েন্স ইণ্ডাষ্ট্ৰিজ লিমিটেড’ৰ ব’ম্বে ষ্টক এক্সচেঞ্জৰ হিচাপ অনুসৰি বিগত ছমাহৰ গড় মাৰ্কেট কেপিটেলাইজেচন – ৫,৪৪,৪০৬.৩৪ কোটি টকা আৰু নেচনেল ষ্টক এক্সচেঞ্জৰ হিচাপ মতে মাৰ্কেট কেপিটেলাইজেচন – ৫,৫২,৯৯৬.৮০ কোটি টকা। দুয়োটা এক্সচেঞ্জৰ মূল্যৰ গড় লৈ ‘ৰিলায়েন্স ইণ্ডাষ্ট্ৰিজ লিমিটেড’ৰ মাৰ্কেট কেপিটেলাইজেচন ধৰা হৈছে – ৫,৪৮,৭০২ কোটি টকা।

খ) যদিহে কোম্পানীটো এটা মাত্ৰ ষ্টক এক্সচেঞ্জত তালিকাভুক্ত হৈ থাকে তেতিয়া সম্পূৰ্ণ মাৰ্কেট কেপিটেলাইজেচন নিৰ্ণয় কৰিবলৈ সেই ষ্টক এক্সচেঞ্জৰ মূল্যকে গ্ৰহণ কৰা হ’ব।

গ)এম্ফিয়ে প্ৰতি বছৰৰ জুন আৰু ডিচেম্বৰৰ পাচত বিগত ছমাহৰ তালিকা এখন তেওঁলোকৰ ৱেবছাইটত ওলমাব লাগিব। এই কামটো হ’ব লাগিব ছমহীয়া কালটো শেষ হোৱাৰ ৫ দিনৰ ভিতৰত।

মিউচুৱল ফাণ্ডবোৰে নতুন তালিকা অনুসৰি প্ৰয়োজনীয় সালসলনিখিনি এমাহৰ ভিতৰত কৰিব লাগিব।এনেদৰেই ছেবিয়ে বিভিন্ন কোম্পানীৰ ইকুইটি মিউচুৱেল ফাণ্ডৰ আচঁনিবোৰক নতুন সংজ্ঞাৰ ভিত্তিত  নতুনকৈ শ্ৰেণীবদ্ধ কৰিব খুজিছে।সেই বাবেই প্ৰয়োজন হৈছে বহু ফাণ্ডৰ বিনিয়োগ কৌশল সলনিকৰণ তথা প্ৰয়োজন সাপেক্ষে নতুন নামকৰণ।অহাবাৰ ওপৰত উল্লেখ কৰা প্ৰধান পাঁচটা শ্ৰেণীৰ ভিতৰত থকা উপ-শ্ৰেণীবোৰলৈ চকু দিম।

**********